.jpg)
ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ: To άρθρο του Ν.Γ. Γεωργαράκη, 23 σελίδες, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών” τ.81/ 1986. σ.30–53. [ΕΔΩ].
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ του συγγραφέα [ΕΔΩ] – [ΕΔΩ].
Το άρθρο, αν και στον τίτλο του περιέχει τη λέξη Γαλλία, αναφέρεται γενικότερα στην Οικολογία και στη σχέση της με τα άλλα πολιτικά κινήματα σε όλα τα επίπεδα, ιδεολογικό, πολιτιστικό, κινηματικό και με αυτήν την έννοια είναι ευρύτερου γεωγραφικού, ιδεολογικού αλλά και ιστορικού – εκδοτικού, βιβλιογραφικού ενδιαφέροντος.
Το ίδιο έτος, το 1986, εκδίδεται το βιβλίο του Λεωνίδα Λουλούδη με τίτλο “ΠΟΛΙΤΟΙΚΟΛΟΓΙΑ”, Στοχαστής και το 1992 δύο ακόμα βιβλία που περιέχουν στον τίτλο τους τον όρο “Οικολογισμός” (Γιώργος Βοϊκλή και Θανάσης Διαμαντόπουλος).
Το άρθρο του Ν.Γ. Γεωργαράκη, αναδημοσιεύτηκε στο ΟΙΚΟΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΟ [ΕΔΩ] Ιστολόγιο σε τρία μέρη 27.11.2024. Λόγω της αξίας του άρθρου παρουσιάζουμε ορισμένα αποσπάσματα για να ενημερώσουμε και να προκαλέσουμε το ενδιαφέρον των αναγνωστών έτσι ώστε να το διαβάσουν ολόκληρο.
Συνοπτική παρουσίαση με αποσπάσματα από το άρθρο.
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
“Εισαγωγικά θα πρέπει να σημειωθούν δύο μεθοδολογικές παρατηρήσεις, που άλλωστε καθορίζουν και το περιεχόμενο του άρθρου αυτού. Έχοντας ως αντικειμενικά δεδομένες τις νέες οικολογικές πραγματικότητες, όπως αυτές εμφανίζονται με αυξημένη βαρύτητα στα πλαίσια των σύγχρονων ανεπτυγμένων βιομηχανικών κοινωνιών, επιδιώκουμε να αναλύσουμε εδώ τα στοιχεία εκείνα που αποδεικνύουν την κοινωνική και πολιτική διάσταση αυτών των πραγματικοτήτων. Καταβάλλεται, δηλαδή, η προσπάθεια να δειχθούν τα θεμελιώδη στοιχεία πού ανέδειξαν το οικολογικό σε νέο κοινωνικό κίνημα, εμπνευσμένο από τα κινήματα αμφισβήτησης της δεκαετίας του 1960 και σε εκφραστή των ανησυχιών της οικολογικής προβληματικής, μέσα από τις νέες μορφές κοινωνικών συγκρούσεων.”
Τα παραπάνω προσδιορίζουν τη γενική δομή της προβληματικής αυτού του άρθρου, της οποίας οι λεπτομέρειες θα εκτεθούν κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής του. Κυρίως θα σταθούμε σε τρία σημεία:
Θα ορίσουμε, πρώτα, το κίνημα κοινωνικά και πολιτικά, και μέσα από την ανάλυση των σχέσεων που αναπτύσσει με τα άλλα κινήματα και ομάδες κοινωνικής αμφισβήτησης θα προσδιορίσουμε την ιδιαιτερότητά του.
Σε ένα δεύτερο μέρος θα προχωρήσουμε στη διατύπωση ενός θεωρητικού πλαισίου για τον καθορισμό της κοινωνικοπολιτικής ταυτότητας των οικολόγων.
Τέλος, θα επιδιώξουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα εάν και με ποιες ιδιαιτερότητες μπορεί η οικολογία να είναι και ιδεολογία, εμμένοντας κυρίωςστο πολιτισμικό στοιχείο που εισάγει στον ιδεολογικό λόγο ο οικολογισμός.
I. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ
Η ιδιαιτερότητα του οικολογικού κινήματος συνίσταται στο γεγονός ότι ενσωματώνει στην περιοχή των ιδεολογικών του προσανατολισμών και στο πεδίο της πολιτικής πρακτικής πολλαπλά κοινωνικά ρεύματα και κινήματα μεταξύ τους διαφοροποιημένα και διακρινόμενα.
Κινήματα προστασίας της φύσης, μεμονωμένα άτομα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον ή αυξημένη συνείδηση για την οξυμένη επιδείνωση των περιβαλλοντολογικών προβλημάτων, ή ακόμα άμεσα ενδιαφερόμενοι για την υποβάθμιση της ποιότητας της ζωής τους, (2) παράλληλα με τα ποικίλα κινήματα πολιτισμικής αμφισβήτησης, το φεμινιστικό κίνημα, τα πολλαπλά κινήματα κοινοτικής πρακτικής και τέλος τις διάφορες ομάδες αναρχικών ή «ανένταχτων» συνθέτουν το ευρύτερο πλαίσιο όπου αναπτύσσεται η οικολογική προβληματική.
...Η οικολογική προβληματική, δηλαδή, ξεπερνά την απλή επιλογή ανάμεσα στη σταθερά οικονομική ανάλυση και τον παραδοσιακό πολιτικό λόγο.
Ανάγεται σε προνομιούχο σταυροδρόμι όπου ξαναβρίσκουν τη δυναμική έκφρασή τους ιδέες και κοινές επιδιώξεις διατυπωμένες από τα πολύμορφα κινήματα κοινωνικής αμφισβήτησης.
Το ερώτημα είναι μέσα από ποιες διαδικασίες, κάτω από ποιους όρους και σε ποιο τελικά βαθμό το οικολογικό κίνημα διαδραματίζει αυτό το ρόλο;…
…. Επιπλέον η αταλάντευτη αναζήτηση και διεκδίκηση της αυτονομίας του επιτρέπει στο οικολογικό κίνημα να εμφανίζεται ως πόλος έλξης και πεδίο οικοδόμησης μιας νέας ιδεολογικοπολιτικής οντότητας….
….Να τονίσουμε, κλείνοντας, ότι η συνύπαρξη και αλληλεπίδραση των παραπάνω κινημάτων και ρευμάτων, μέσα στην καθημερινή πρακτική, αποτελεί αναπόδραστο όρο της επιβίωσής τους. Από μια άποψη αποκτούν την ιστορική τους ιδιαιτερότητα (15) μέσα από τη συμβολή τους στην ανάδειξη και ανάπτυξη του μορφώματος εκείνου που ονομάζουμε οικολογικό κίνημα. Οι διάφορες επιμέρους ανησυχίες συμπυκνώνονται τελικά στον οικολογισμό, όπως θα διαπιστώσουμε στη συνέχεια, ως έκφραση της κοινωνίας των πολιτών σύροντας τα πρωταρχικά προβλήματα της βιομηχανικής κοινωνίας έξω από το χώρο της εργασίας. (16)
….Αλλά και το οικολογικό κίνημα, χωρίς ουσιαστική συμπόρευση σε όλα τα επίπεδα με τα άλλα κοινωνικά κινήματα και διαρκή έμπνευση από την καθημερινή δράση τους κινδυνεύει να καταλήξει, ανεξάρτητα από υποκειμενικούς ή αντικειμενικούς λόγους, σε «απλό συμπλήρωμα των πολιτικών σχηματισμών».(17) Σ’ αυτή την περίπτωση η αφομοίωσή του από τις παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις, ως αποτέλεσμα —αλλά όχι μόνο— της απομόνωσής του, διαφαίνεται αναπόφευκτη.
II. ΤΑΞΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ
Βασικό διαφοροποιό στοιχείο, που ορίζει άλλωστε την ειδικότητα των νέων κοινωνικών κινημάτων, παραμένει η συγκεκριμένη θέση τους «έξω και πέρα από την παραγωγική διαδικασία». Εκφράζουν αυτά τα «εξωεργοστασιακά» κινήματα κοινωνικές τάξεις και στρώματα που στο σύνολό τους αντιπροσω πεύουν έναν κοινωνικό χώρο σχετικά ετερογενή. Εκφράζουν, δηλαδή, από μιαν άποψη και με έναν ειδικό χαρακτήρα, τα κοινωνικά στρώματα που ο Ν. Πουλαντζάς ονόμασε «νέα μικροαστική τάξη» (τεχνικοί, ιδιωτικοί και δημόσιοι υπάλληλοι, ελεύθεροι επαγγελματίες στον τριτογενή τομέα) και γνώρ σαν σημαντική επέκταση στο σύγχρονο στάδιο ανάπτυξης και δομικής κοι νωνικής μετεξέλιξης. Επέκταση που συνδέεται άμεσα με το επίπεδο διαφοροποίησης των μη χανισμών διαχείρισης και παραγωγής στο μονοπωλιακό στάδιο του καπιτα λισμού.(18)
Η «νέα μικροαστική τάξη» αποκτά ιδιαίτερη πολιτική βαρύτητα· το ειδοποιό στοιχείο δεν είναι τόσο η ποσοτική επεκτατική της τάση, όσο κυρίως μια σειρά νέων ποιοτικών στοιχείων που παράγουν ιδιαίτερες αντανακλάσεις στο ιδεολογικό και πολιτικό επίπεδο…
...Απ’ αυτή την άποψη θα πρέπει να δεχτούμε ότι τα κυρίαρχα στοιχεία της κοινωνικής βάσης αυτών των κινημάτων συχνά επικαλύπτονται. Όμως είναι τελικά οι οικονομικοί και κοινωνικοί όροι ύπαρξής τους, που προσδιορίζουν τη συγκεκριμένη θέση και πολιτική έκφρασή τους.
Ας συνοψίσουμε τις προτάσεις που στηρίζουν τη βασική υπόθεσή μας. Υποστηρίξαμε, λοιπόν, ότι οι αντιστάσεις των παραπάνω στρωμάτων παίρνουν έναν ιδιαίτερο κοινό χαρακτήρα, που τα κοινωνικά κινήματα έρχονται να εκφράσουν αντανακλώντας κυρίως στο ιδεολογικό και πολιτικό πεδίο την αντικειμενική κοινωνική θέση τους. Εκφράζουν τους νέους κοινωνικούς ανταγωνισμούς που όμως πάντα παραμένουν οργανικά συνυφασμένοι με την ταξική μορφή της κοινωνικής πάλης….
…. το σύνολο των επιστημονικών ερευνών που έχουν δει το φως της δημοσιότητας δείχνουν με σαφήνεια την άμεση σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο στοιχείο «ηλικία» από τη μια και ψήφος ή οικολογική πολιτική εγγύτητα από την άλλη.(26) . Οι νεότερες γενιές έχοντας εξασφαλίσει ένα σχετικά ανώτερο επίπεδο υλικής διαβίωσης εναποθέτουν «τις ελπίδες τους σε μια κοινωνία περισσότερο βασισμένη σε μετα-υλιστικές αξίες».( 27) Η ποιοτική βελτίωση των όρων διαβίωσης ανάγεται έτσι σε πρωταρχική επιδίωξή τους….
Αρκετές μελέτες (30) δείχνουν ότι είναι τα μεσαία μισθωτά στρώματα και τα διανοητικά επαγγέλματα που συνθέτουν, κατά κύριο λόγο, την οικολογική πολιτική πελατεία…
Ας διατυπώσουμε συνοπτικά τις υποθέσεις που παραπάνω εξετάσαμε:
α. Η ανάπτυξη της οικολογικής συνείδησης και η διαμόρφωση συγκεκριμένης πολιτικής συμπεριφοράς εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από το άμεσο περιβάλλον διαβίωσης του ατόμου.(35) Το κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν (καταγωγή, κοινωνική θέση, ή ακόμη η ιδιαίτερη ταξική σύνθεση αυτού του περιβάλλοντος) και το περιβάλλον όπου κατοικούν (περιο χές έντονα εκβιομηχανισμένες και υποβαθμισμένες) αποτελούν δύο βασικές προσδιοριστικές παραμέτρους.
β. Το σχετικά ανεπτυγμένο μορφωτικό επίπεδο, σε συνδυασμό με τη συγκεκριμένη κοινωνική θέση, φαίνεται ότι συμβάλλει στην εντονότερη απή χηση των οικολογικών μηνυμάτων στο χώρο των μεσαίων και ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων…
...Οι παραπάνω παρατηρήσεις επιτρέπουν να διακινδυνεύσουμε τη διατύπωση κάποιων βασικών προτάσεων αναφορικά με την πολιτική τοποθέτηση των οικολόγων.
Ο οικολογισμός, στο πολιτικό πεδίο, διατηρεί μια κεντρώα πολιτική έκφραση που άμεσα σχετίζεται με την απόλυτη άρνηση της πολιτικής διάστασης αριστερά — δεξιά. Αλλά και αν ακόμη στο πολιτικό πεδίο μπορεί να υποστηριχθεί ότι τοποθετείται στο κέντρο και πάνω στο ίδιο επίπεδο που ορίζεται με άξονα τη διάκριση «αριστερά — δεξιά», στο επίπεδο της ιδεολογίας είμαστε υποχρεωμένοι να αναγνωρίσουμε μια σημαντική διαφοροποίηση.
Εκεί ο οικολογισμός ίσως να τοποθετείται στο κέντρο της παραδοσιακής προβληματικής αλλά σε ένα άλλο επίπεδο απ’ αυτό που θεμελιώνεται η διάκριση των δύο βασικών ταξικών ιδεολογιών — της αστικής ιδεολογίας και της ιδεολογίας της εργατικής τάξης.
III. ΟΙΚΟΛΟΓΙΣΜΟΣ: ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΜΙΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗΣ
Τονίσαμε ότι το κεντρικό ζήτημα της οικολογίας παραμένει η αναζήτηση μιας νέας σχέσης ισορροπίας ανάμεσα στη φύση και την κοινωνία. Διευρύνοντας τους ορίζοντες των αναζητήσεών της έρχεται να εκφράσει μια «νέα ευαισθησία», μια νέα προβληματική, που ξεπερνά τα όρια της παραδοσιακής τεχνοκρατικής αντίληψης σύμφωνα με την οποία η οικολογία αποτελεί την επιστήμη και την τεχνική που αναζητά απλώς να καθορίσει τις σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στο ζωικό είδος και το χώρο ανάπτυξής του.(43)
Σε αντίθεση με αυτή την παραδοσιακή αντίληψη, η οικολογία δεν περιορίζει την ανάπτυξη της στην απλή σύνθεση των άλλων επιστημών, ώστε να τις υποβάλλει λειτουργικά ενσωματωμένες στην υπηρεσία της φύσης και του ανθρώπινου είδους, αλλά αναφέρεται σε μια ανεπτυγμένη μορφή «οικολογικής συνείδησης» που βασικά αναδεικνύει τον κυρίαρχο κοινωνικό χαρακτήρα της….
….Η οικολογία παρεμβαίνει και εκθέτει μια άλλη πρόταση πάνω στα θεμελιώδη αυτά προβλήματα των σύγχρονων κοινωνικών σχηματισμών. Απορρίπτει τις βασικές αρχές της οικονομίας της ανάπτυξης και τονίζει τις οικολογικές συνέπειες που προκαλεί πάνω στη φύση αλλά και στην ποιότητα της κοινωνικής και ατομικής ζωής. Αλλά το σημαντικό στοιχείο, που άλλωστε ορίζει και την ειδικότητα της παρεμβατικής λειτουργίας της, παραμένει η κριτική στάση που διατηρεί στην πολιτισμική όψη αυτών των συνεπειών. Κεντρικό σημείο, με άλλα λόγια, της αμφισβήτησης και ειδοποιό όρο της οικολογικής προβληματικής αποτελούν οι αντανακλάσεις που προκαλούν, στο πολιτισμικό επίπεδο, οι αντιφάσεις των σύγχρονων βιομηχανικών κοινωνιών. Αντιφάσεις που τελικά εκφράζουν την εκρηκτική αντίθεση ανάμεσα στη συγκεκρι μένη φύση και λειτουργία των αξιών κοινωνικής ενσωμάτωσης και στις ανώτερες, υπαρξιακές κατά βάση, πολιτισμικές αξίες. (45)
… Στην οικολογική προβληματική, με άλλα λόγια, η κριτική και η αμφισβήτηση των δομών της βιομηχανικής κοινωνίας συναντάται με την πρόταση νέων πολιτισμικών αξιών που καθορίζουν την ιδεολογική ειδικότητά της· η έννοια της ευτυχίας και της ελευθερίας, του αυθορμητισμού και της αυτοδιάθεσης του ατόμου, στα πλαίσια μιας προωθημένης κοινωνικής δικαιοσύνης, αποτελούν τα βασικά στοιχεία της νέας αντίληψης για τις ανθρώπινες σχέσεις…
...Αναζητά, για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Μ. Bookchin, ο νέος οικολογισμός, σε αντίθεση με τους άλλους - ισμούς, να προσδώσει «νέα αξία στο λόγο, στη σκέψη και στη συνοχή των ιδεών». (49). Έτσι ξεπερνάει τη βασική προβληματική των παραδοσιακών ιδεολογιών, χωρίς όμως να χάνει τον ταξικό χαρακτήρα της, αφού, όπως τονίσαμε, τελικά αναπαριστά σχέσεις συγκεκριμένων κοινωνικών τάξεων και κατηγοριών με τις πραγματικές συνθήκες ύπαρξής τους. Είναι πλέον σαφές ότι ο οικολογισμός αναζητά να διατυπώσει και να προτείνει ένα άλλο σύστημα κοινωνικών ιδεών και συμπεριφορών μέσα από την κριτική της κυρίαρχης ιδεολογίας και να χαράξει μια εναλλακτική προοπτική διεξόδου…..
…. Είναι αυτό το στοιχείο που διαχωρίζει τον οικολογισμό, καθορίζει την ειδικότητά του και υπαγορεύει την ιδιαίτερη ύπαρξή του. Παραμένει κατά βάση ένα «μικροαστικό ιδεολογικό υποσύνολο» με την έννοια δηλαδή ότι αποτελεί ένα ιδιαίτερο πεδίο πάλης ανάμεσα στις δύο βασικές ιδεολογίες, όπως είχαμε την ευκαιρία να υποστηρίξουμε παραπάνω. Αλλά με την παρέμβαση των ιδιαίτερων στοιχείων της οικολογικής προβληματικής (επανατοποθέτηση του κοινωνικού προβλήματος μέσα από τη νέα πολιτισμική ενατένιση των σχέσεων ανθρώπου—φύσης), ο οικολογισμός αποκτά την ιδιαιτερότητά του και ανάγεται σε ιδιαίτερη περιοχή πάλης ιδεών και κοινωνικών συγκρούσεων.
…. Η οικολογία έφερε στην επιφάνεια μια σειρά νέων κοινωνικών αντιθέσεων. Έστω και αν μέχρι τώρα αποτελεί περισσότερο δυναμική παρέμβαση «απ’ έξω» ο οικολογισμός, από το ίδιο το γεγονός ότι τοποθετείται —έστω και μ’ έναν ιδιαίτερο τρόπο— μέσα στις κοινωνικές διεργασίες, τροποποιεί τις παραδοσιακές μορφές έκφρασης της κοινωνικής και πολιτικής πάλης, χωρίς όμως να ανατρέπει ουσιαστικά τον κυρίαρχο ρόλο τους.
…. (Εδώ αναφέρεται στη Γαλλία) Επιπλέον, και ίσως αυτό το στοιχείο είναι το σημαντικότερο, η εσωτερική πολυδιάσπαση και ο περιπτωσιακός-μερικός λόγος του κινήματος (που δεν θέλει να είναι ούτε δεξιός ούτε αριστερός) δεν κατόρθωσαν να αντισταθούν στην ιδεολογικοποιημένη αντιπαράθεση που χαρακτηρίζει την πολιτική διαμάχη στη Γαλλία, έστω και αν πλέον —όπως περίτρανα έδειξε ο τελευταίος προεκλογικός αγώνας— λειτουργεί μάλλον ως μηχανισμός αδράνειας και όχι ως πραγματικό στοιχείο σύγκρουσης. Το οικολογικό κίνημα κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες καταδικάζεται στην αφάνεια, αφήνοντας πλέον μόνο την ελπίδα ότι ίσως μέσα από την «ησυχία» της καθημερινής πρακτικής θα αναδειχθούν αποτελεσματικότεροι οι αγώνες μιας δεκαετίας.
Σε κάθε περίπτωση, με βεβαιότητα δεν μπορούμε να διαβλέψουμε τη μελλοντική πολιτική του προοπτική. Ίσως το πρόβλημα να μην είναι και το κυρίαρχο.
Χωρίς, όμως, να διατρέχαμε τον κίνδυνο κάποιας ανεκπλήρωτης προφητείας, με αρκετή βεβαιότητα θα υποστηρίζαμε ότι η οικολογία θα υπάρχει στο επίπεδο του πραγματικού για πάντα. Μέχρι την ημέρα που ο άνθρωπος θα πάψει να αλλοτριώνει τον άνθρωπο και απερίσκεπτα να εκμεταλλεύεται τη φύση. Μέχρι την ημέρα που η ισορροπία μέσα στην ίδια την κοινωνία καθώς επίσης ανάμεσα στην κοινωνία και το φυσικό περιβάλλον της θα έχει πραγματωθεί.
Ή το αύριο θα διδαχθεί από το σήμερα και το χθες ή δεν θα υπάρξει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου