Γεωργαράκης Ν. Γ. (1986). Οικολογία και οικολογισμός στη Γαλλία: πολιτισμική έκφραση μιας ιδεολογίας [ΜΕΡΟΣ Γ')

 

Γεωργαράκης Ν. Γ. (1986). Οικολογία και οικολογισμός στη Γαλλία: πολιτισμική έκφραση μιας ιδεολογίας. The Greek Review of Social Research, 61 , 30–53. | ΠΗΓΗ: ΕΔΩ

ΜΕΡΟΣ Α' [ΕΔΩ] | ΜΕΡΟΣ Β' [ΕΔΩ]

Ν.Γ. Γεωργαράκης

ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ:

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΜΙΑΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑΣ

III. ΟΙΚΟΛΟΓΙΣΜΟΣ: ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΜΙΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗΣ

Διαθέτουμε ήδη αρκετά βασικά στοιχεία που επιτρέπουν να προσεγγίσουμε, από ιδεολογική άποψη, την οικολογική προβληματική. Μπορεί, και με ποια έννοια, να υποστηριχθεί ότι η οικολογία είναι και ιδεολογία; Σε τι συνίσταται ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της; 

Η συζήτηση αυτή προϋποθέτει, χωρίς αμφιβολία, ευρύτερη θεωρητική ανάλυση των νέων κοινωνικών κινημάτων και ειδκότερα του οικολογικού, που όμως δεν φιλοδοξούμε να αναλάβουμε, στα πλαίσια αυτού του άρθρου. Εδώ επιχειρείται η διατύπωση κάποιας μεθοδολογικής πρότασης και η χάραξη ενός θεωρητικού πλαισίου προσέγγισης. Απ’ αυτή την άποψη, το περιεχόμενο της ανάλυσης είναι ίσως λιγότερο ενδιαφέρον, αφού εμπεριέχει πλήθος υποθέσεων, απ’ ό,τι ο γενικός θεωρητικός προ σανατολισμός του.

 1. Πολιτισμική έκφραση και ιδεολογική ειδικότητα

Τονίσαμε ότι το κεντρικό ζήτημα της οικολογίας παραμένει η αναζήτηση μιας νέας σχέσης ισορροπίας ανάμεσα στη φύση και την κοινωνία. Διευρύνοντας τους ορίζοντες των αναζητήσεών της έρχεται να εκφράσει μια «νέα ευαισθησία», μια νέα προβληματική, που ξεπερνά τα όρια της παραδοσιακής τεχνοκρατικής αντίληψης σύμφωνα με την οποία η οικολογία αποτελεί την επιστήμη και την τεχνική που αναζητά απλώς να καθορίσει τις σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στο ζωικό είδος και το χώρο ανάπτυξής του.(43) 

Σε αντίθεση με αυτή την παραδοσιακή αντίληψη, η οικολογία δεν περιορίζει την ανάπτυξη της στην απλή σύνθεση των άλλων επιστημών, ώστε να τις υποβάλλει λειτουργικά ενσωματωμένες στην υπηρεσία της φύσης και του ανθρώπινου είδους, αλλά αναφέρεται σε μια ανεπτυγμένη μορφή «οικολογικής συνείδησης» που βασικά αναδεικνύει τον κυρίαρχο κοινωνικό χαρακτήρα της.

Ας αποσαφηνίσουμε αυτή την πρόταση. Σημειώσαμε στην προηγούμενη ανάλυσή μας πως το οικολογικό κίνημα εμφανίζεται ως αποτέλεσμα, στο κοινωνικό επίπεδο και το πολιτικό πεδίο, σειράς νέων συγκρούσεων που εμφανίζονται και αναπτύσσονται στα πλαίσια των σύγχρονων οργανικών κοινωνιών.(44) Συγκρούσεις που αντανακλούν τη βασική αντίφαση ανάμεσα στη συγκεντροποίηση της παραγωγής και την αυταρχικοποίηση των κοινωνικών σχέσεων την ίδια στιγμή που παράγεται και αναπαράγεται η κοινωνική δομή στη βάση ενός ανελέητα κατακερματισμένου κοινωνικού ιστού. 

Η οικολογία παρεμβαίνει και εκθέτει μια άλλη πρόταση πάνω στα θεμελιώδη αυτά προβλήματα των σύγχρονων κοινωνικών σχηματισμών. Απορρίπτει τις βασικές αρχές της οικονομίας της ανάπτυξης και τονίζει τις οικολογικές συνέπειες που προκαλεί πάνω στη φύση αλλά και στην ποιότητα της κοινωνικής και ατομικής ζωής. Αλλά το σημαντικό στοιχείο, που άλλωστε ορίζει και την ειδικότητα της παρεμβατικής λειτουργίας της, παραμένει η κριτική στάση που διατηρεί στην πολιτισμική όψη αυτών των συνεπειών. Κεντρικό σημείο, με άλλα λόγια, της αμφισβήτησης και ειδοποιό όρο της οικολογικής προβληματικής αποτελούν οι αντανακλάσεις που προκαλούν, στο πολιτισμικό επίπεδο, οι αντιφάσεις των σύγχρονων βιομηχανικών κοινωνιών. Αντιφάσεις που τελικά εκφράζουν την εκρηκτική αντίθεση ανάμεσα στη συγκεκρι μένη φύση και λειτουργία των αξιών κοινωνικής  ενσωμάτωσης και στις ανώτερες, υπαρξιακές κατά βάση, πολιτισμικές αξίες. (45)

[43 - Ph. Lebreton, ό.π., σ. 167.]
[44 - Για την έννοια και τη δομή των οργανικών κοινωνιών βλ. Emile Durkheim, Les règles de la méthode sociologique, 11η έκδ., Παρίσι, PUF, 1950, σ. 81 κ.ε. Αλλά κυρίως τις αναλύσεις του ίδιου στο De la division du travail social, 7η έκδ., Παρίσι, PUF, 1960. Ειδικότερα  τις παρατηρήσεις του Μ. Bookchin, Pour une société écologique, Παρίσι, Chr. Bourgois, 1976, a. 69.
[45 - M. Durand, Y. Harflf, ό.π., σ. 42.]

Έτσι, το πολιτισμικό στοιχείο ως κυρίαρχη βαθμίδα, με την έννοια ότι προσδιορίζει το σύστημα ενός κοινωνικού σχηματισμού, (46) ανάγεται σε βασικό ειδοποιό στοιχείο της οικολογικής προβληματικής, ορίζοντας τελικά την ειδικότητα της ιδεολογικής έκφρασής της. Η οικολογική αμφισβήτηση σε καμιά περίπτωση δεν περιορίζεται στη στείρα κριτική αντιπαράθεση. Η πραγματική άσκηση της κριτικής συνείδησης, σημειώνει ο Tomas Maldonado, «είναι πάντα αναπόσπαστα συνυφασμένη με τη θέληση για αναζήτηση μιας διαρθρωμένης, συνεκτικής, προγραμματισμένης εναλλακτικής πρότασης στη σπασμωδικότητα της εποχής μας».(47) 

Στην οικολογική προβληματική, με άλλα λόγια, η κριτική και η αμφισβήτηση των δομών της βιομηχανικής κοινωνίας συναντάται με την πρόταση νέων πολιτισμικών αξιών που καθορίζουν την ιδεολογική ειδικότητά της· η έννοια της ευτυχίας και της ελευθερίας, του αυθορμητισμού και της αυτοδιάθεσης του ατόμου, στα πλαίσια μιας προωθημένης κοινωνικής δικαιοσύνης, αποτελούν τα βασικά στοιχεία της νέας αντίληψης για τις ανθρώπινες σχέσεις. 

Παράλληλα προτείνονται διαφοροποιημένοι τρόποι ζωής, στη βάση νέων αρμονικών μορφών οργάνωσης των σχέσεων ανάμεσα στη βιολογία και τη φύση, από τη μια μεριά, στην κοινωνία και τον πολιτισμό, από την άλλη· κυρίαρχη παραμένει, πάντα, η αγωνία να επαναπροσδιοριστεί η διαλεκτική σχέση ανθρώπου και φύσης και να αποκατασταθεί ένας άλλος ισόρροπος τύπος σχέσεων ανάμεσα στις δύο αυτές συνιστώσες. Η οικολογία διευρύνει τον προβληματισμό αφού μετατοπίζει το κέντρο της συζήτησης στο βασικό ζήτημα, τις «σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση και με τα άλλα ανθρώπινα όντα» (48) «επαναστατικοποιώντας», κατά κάποιο τρόπο, την οπτική γωνιά κάτω από την οποία διεισδύουμε στις σχέσεις των στοιχείων του οικοσυστήματος στο σύνολό του.

[46 - Πάνω σ’ αυτά τα ζητήματα σημαντικές είναι οι θεωρητικές κατασκευές της αμερικάνικης κυρίως συστηματικής κοινωνιολογίας με βασικούς εκφραστές του, Ρ. Sorokin, Society, Culture and Personality: Their Structure and Dynamics, Νέα Υόρκη, Harper, 1947 και Social and Cultural Dynamics, Boston, Porter-Sargent, 1957. Καθώς επίσης Talcot Parsons, The So cial System, Νέα Υόρκη, Free Press of Glencoe, 1951.]
[47 - T. Maldonado, «Environnement et idéologie. Vers une écologie critique», Παρίσι, «Union Gen, d’éd» (Le Monde 10/18), 1972, σ. 9.]

[48 - C. Castoriades, D. Cohn-Bendit, De V écologie à ï autonomie, Παρίσι, Seuil, 1981, σ.119. Επίσης την άποψη του Μ. Bookchin, ό.π., σ. 174.]

Αναζητά, για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Μ. Bookchin, ο νέος οικολογισμός, σε αντίθεση με τους άλλους - ισμούς, να προσδώσει «νέα αξία στο λόγο, στη σκέψη και στη συνοχή των ιδεών». (49). Έτσι ξεπερνάει τη βασική προβληματική των παραδοσιακών ιδεολογιών, χωρίς όμως να χάνει τον ταξικό χαρακτήρα της, αφού, όπως τονίσαμε, τελικά αναπαριστά σχέσεις συγκεκριμένων κοινωνικών τάξεων και κατηγοριών με τις πραγματικές συν θήκες ύπαρξής τους. Είναι πλέον σαφές ότι ο οικολογισμός αναζητά να διατυπώσει και να προτείνει ένα άλλο σύστημα κοινωνικών ιδεών και συμπεριφορών μέσα από την κριτική της κυρίαρχης ιδεολογίας και να χαράξει μια εναλλακτική προοπτική διεξόδου. 

Αλλά σε τι διαφοροποιείται από τις άλλες «υποταγμένες ιδεολογικές τάσεις»,(50) τόσο δηλαδή τη μικροαστική ιδεολογία όσο και την ιδεολογία της εργατικής τάξης;

Ανεπτυγμένη «έξω από το εργοστάσιο», η οικολογική προβληματική διαφωτίζει, κάτω από άλλη οπτική γωνιά, τις αντιφάσεις της κοινωνίας και χαράσσει ένα πλαίσιο για την ανάλυση και το ξεπέρασμα της κρίσης των βιο μηχανικών κοινωνιών. Μεταθέτει το κέντρο της συζήτησης, ανάγοντας σε βασικό πρόβλημα τη σχέση ανθρώπου (συγκεκριμένος κοινωνικός σχηματισμός) και φύσης (αντικείμενο εργασίας σ’ έναν συγκεκριμένο τρόπο παραγωγής). Τοποθετεί το κοινωνικό πρόβλημα πάνω σε άλλη βάση, έξω από την παραγωγική διαδικασία και τις παραγωγικές σχέσεις, αφού τονίζεται, πλέον ουσιαστικά, ο πολιτισμικός χαρακτήρας του. 

Αναζητείται δηλαδή η προοπτική διεξόδου όχι πια μέσα από την αλόγιστη παραγωγή καταναλωτικών αγαθών, αλλά την ποιοτική αναβάθμιση των όρων ζωής και την αναζήτηση νέων αξιών που να συνθέτουν μια νέα πολιτισμική πρόταση. Πρόκειται πράγματι για επανατοποθέτηση του προβλήματος για την αναζήτηση της συμφιλίωσης ανθρώπου—φύσης στη βάση της ποιοτικής αναβάθμισης της λειτουργικής σχέσης τους. Όπως, με άλλα λόγια, το διετύπωσε ο B. Lalonde, ο οικολογισμός «δεν επανέρχεται στα ερμηνευτικά σχήματα που ήδη έχουν προταθεί αλλά τα υποβάλλει σε επανεξέταση».(51)

[49 - Μ. Bookchin, ό.π., σ. 11.]

[50 - Υποταγμένες ιδεολογικές τάσεις νοούνται οι ιδεολογικές τάσεις που εκφράζουν τις «αναπαραστάσεις» των διαφόρων υποταγμένων κοινωνικών τάξεων. Πάνω σ’ αυτές τις έννοιες κυρίως, Μ. Harnecker, Les concepts élémentaires du matérialisme historique, Βρυξέλλες, Con tradictions, 1974, σ. 90-91. Επίσης για τον κατά βάση υποταγμένο χαρακτήρα της μικροαστι κής ιδεολογίας στο N. Poulantzas, Les classes sociales dans le capitalisme..., ό.π., σ. 318.]

[51 - Συνέντευξη του J.P. Ribes με τον Β. Lalonde ό.π., σ. 47. ση της πολιτικής αντιπαράθεσης εμφανίζεται συχνά όλο και περισσότερο ασθενέστερη.]

Είναι αυτό το στοιχείο που διαχωρίζει τον οικολογισμό, καθορίζει την ειδικότητά του και υπαγορεύει την ιδιαίτερη ύπαρξή του. Παραμένει κατά βάση ένα «μικροαστικό ιδεολογικό υποσύνολο» με την έννοια δηλαδή ότι αποτελεί ένα ιδιαίτερο πεδίο πάλης ανάμεσα στις δύο βασικές ιδεολογίες, όπως είχαμε την ευκαιρία να υποστηρίξουμε παραπάνω. Αλλά με την παρέμβαση των ιδιαίτερων στοιχείων της οικολογικής προβληματικής (επανατοποθέτηση του κοινωνικού προβλήματος μέσα από τη νέα πολιτισμική ενατένιση των σχέσεων ανθρώπου—φύσης), ο οικολογισμός αποκτά την ιδιαιτερότητά του και ανάγεται σε ιδιαίτερη περιοχή πάλης ιδεών και κοινωνικών συγκρούσεων. 

Τα στοιχεία αυτά προσδιορίζουν τη σχετική αυτονομία της οικολογικής έκφρασης στο ιδεολογικό και πολιτικό επίπεδο και επιτρέπουν στο κίνημα να παραμένει αυτόνομο έξω από την περιοριστική προβληματική που αναπτύσσεται στη διαδικασία και στις σχέσεις παραγωγής.  Ας σχηματοποιήσουμε τις παραπάνω προτάσεις. Ο οικολογισμός τοποθετείται σε ένα ιδιαίτερο επίπεδο «πάνω ή κάτω» από αυτό των άλλων ιδεολογιών, συμπεριλαμβανομένου και του μικροαστικού ιδεολογικού υποσυνόλου. Καθόσον και αυτό το τελευταίο τοποθετείται πάνω στο ίδιο επίπεδο με τις δύο άλλες βασικές ιδεολογίες, αφού δεν αποτελεί παρά το πεδίο ιδιαίτερης συνύπαρξης της αστικής ιδεολογίας, αυτής της εργατικής τάξης και ορισμένων ιδεολογικών μικροαστικών στοιχείων. 

Ο οικολογισμός όμως —παρόλο ότι κοινωνιολογικά εκφράζει μεσαία αστικά στρώματα— με την παρεμβολή του ειδοποιού ποιοτικού στοιχείου στην προβληματική του, διαφοροποιείται στο ιδεολογικό επίπεδο, σε τρόπο ώστε να διακρίνεται ως ένα σχετικά υπερτοποθετημένο ιδεολογικό υποσύνολο, αυτό της οικολογικής ιδεολογίας.

Η διαπίστωση αυτή μας υποχρεώνει να αναγνωρίσουμε τη βασική αντίφαση που διαφαίνεται ανάμεσα στην τοποθέτηση του κινήματος, όπως ήδη παρατηρήσαμε, στο πολιτικό επίπεδο, και στην ιδεολογική έκφρασή του. Πρόκειται, ίσως, για την επανάληψη ενός παραδοσιακού πλέον φαινομένου γνωστού στην πολιτική επιστήμη, σύμφωνα με το οποίο η ιδεολογική φόρτιση της πολιτικής αντιπαράθεσης εμφανίζεται συχνά όλο και περισσότερο ασθενέστερη. (52) Εκεί οι πολιτικές επιλογές οδηγούν σε κεντρώα πολιτική τοποθέτηση. Ο ειδικός οικολογικός πολιτικός λόγος μεταπίπτει σε μια επαμφοτερίζουσα —είναι αλήθεια— κεντρώα πολιτική τοποθέτηση.

[52 -  R.G. Schwartzenberg, Sociologie politique, σ. 342]

 2. Ανάδυση μιας νέας πολιτισμικής πρότασης

Ορίσαμε την οικολογική ιδεολογία αλλά δεν καθορίσαμε ακόμη τα ιδιαίτερα στοιχεία και τον ειδικό χαρακτήρα της, ως σχετικά υπερ-τοποθετημένου ιδεολογικού υποσυνόλου. Ο οικολογισμός, όπως άλλωστε χαρακτηριστικά σημειώνει ο R. Dumont, καλεί μάλλον σε μια νέα πολιτισμική πρόταση, που κατά κάποιο τρόπο απαιτεί «πολύ περισσότερο από εμάς την εσωτερική επανάσταση των αντιλήψεών μας, της νοοτροπίας και των σχέσεών μας».(53) 

Μια μορφή πολιτισμικής επανάστασης, (54) που καταλήγει, πολλές φορές, στην ολική ρήξη με 

τον υπαρκτό τύπο πολιτισμού.(55) Και παράλληλα διαγράφει τις προϋποθέσεις για να μορφοποιηθεί η νέα αντίληψη πάνω στις σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους και με τη φύση, που βασίζεται σε νέες αξίες, στην πολιτισμική επανάσταση, τέλος σ’ ένα νέο ουμανισμό. 

Για να προωθηθούν ριζικές ποιοτικές αλλαγές στον τρόπο ζωής, για να διατυπωθεί νέα ηθική στην καθημερινή ζωή, για να αρθρωθεί ένας άλλος λόγος βασισμένος σε νέες ιδέες για την ανθρώπινη φύση, τις πραγματικές ανάγκες και δυνατότητές της. (56). 

Σε τι συνίσταται, λοιπόν, ο ιδιαίτερος χαρακτήρας αυτού του νέου ουσιαστικά πολιτισμικού φαινομένου;

• Πρόκειται για τη «Συνείδηση III», για να δανειστούμε την έκφραση του Charles Reich,(57) δηλαδή για νέα ηθική και νέα αισθητική αντίληψη; 
• Ή μήπως πρόκειται για «ουτοπία» με την έννοια ότι αναζητά το απραγματοποίητο και όχι το μη πραγματοποιημένο;(58)
• Ή μήπως, τέλος, πρόκειται για μια νέα «αισθητική» με την έννοια που ο Marcuse την έχει δεχθεί, δηλαδή ως τη δυνατή μορφή μιας ελεύθερης κοινωνίας»;(59) 

Πρέπει μάλλον να θεωρήσουμε ότι και τα τρία παραπάνω στοιχεία εκφράζονται σ’ αυτό το πολιτισμικό μόρφωμα. Πρόκειται για «αισθητική» στο μέτρο που το ποιοτικό κριτήριο κυριαρχεί στην προβληματική του οικολογισμού. Αλλά είναι συνάμα και ουτοπία, στο βαθμό που αναζητά τη μεταλλαγή της δράστηριότητάς μας χωρίς να προεικάζει τη δυνατότητα τελικής πραγμάτωσης αυτής της μεταλλαγής. Πρόκε ται, τέλος, για νέα «ηθική» αφού εγκλείει ένα νέο τρόπο κοινωνικής συμπεριφοράς. Αυτή η τριπλή ουσία του οικολογισμού αν και προσδίδει στη νέα ιδεολογία φιλοσοφική χροιά, δεν αναιρεί τον βασικά κοινωνικό χαρακτήρα του οικολογισμού. Αφού άοκνα επιδιώκει να πραγματώσει στην καθημερινή ζωή αξίες και αντιλήψεις αντί να αναφέρεται μόνο σε αφηρημένα συστήματα ιδεών.

Η οικολογία λοιπόν εμφανίζεται, κατά κάποιο τρόπο, στο πεδίο της ιδεολογικής πάλης, ως ο προάγγελος ή ίσως ακόμη ως ο φορέας μιας νέας εποχής, όπου η πολιτισμική «ιδεολογική περιοχή» (60) θα μπορούσε να ασκήσει κυρίαρχη επιρροή στις κοινωνικές διεργασίες. Με την ίδια έννοια που ο F. Engels αναγνώριζε τον κυρίαρχο ρόλο της θρησκευτικής ιδεολογίας στα κινήματα αγροτικής εξέγερσης και σε μερικές πρωτόγονες μορφές του εργατικού κινήματος, από τον 14ο ώς τον 17ο αιώνα.(61) 

Αλλά ας σημειώσουμε δύο ουσιαστικές ιδιομορφίες: στη θέση της αγροτικής τάξης συναντάμε πλέον τη μάζα των μεσαίων κοινωνικά στρωμάτων·(62) η νέα ιδεολογία έχει τη θρησκεία της, αλλά μάλλον πιστεύει στην επίγεια αναζήτηση της ποιότητας της ζωής και στον αυτοπροσδιορισμό του ατόμου, παρά σε κάποια υπέρτατη, μεταφυ σική δύναμη.

[58 -  Théodore Monod, «Une candidature hors série» στο R. Dumont, La campagne de R.Dumont et du mouvement écologique, Παρίσι, Sociétés Nouvelles, J.-J. Pauvert, 1974, σελ. 24.]

[59 - H. Marcuse. Vers la libération: au-delà de Γ homme unidimensionnel, Παρίσι, Denoël/ Gothier, 1970, σ. 73.]

[60 - Για την έννοια των «ιδεολογικών περιοχών» στο Μ. Harnecker, ό.π., σ. 89.]

[61 - F. Engels, Λουδοβίκος Φόυερμπαχ και το τέλος της κλασικής γερμανικής φιλοσοφίας (μετ. Φ. Φωτίου), Αθήνα, Θεμέλιο, 1976, σ. 46 και 78. Επίσης F. Engels, Ουτοπιστικός σοσιαλισμός και επιστημονικός σοσιαλισμός (μετ. Φ. Φωτίου), Αθήνα, Θεμέλιο, 1976, σ. 33.]

[62 - Μ. Castells, Luttes urbaines et pouvoir politique, Παρίσι, F. Maspero, 1973, σ. 143.]

ΤΟ ΑΥΡΙΟ ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΩΣ ΧΘΕΣ

Η οικολογία έφερε στην επιφάνεια μια σειρά νέων κοινωνικών αντιθέσεων. Έστω και αν μέχρι τώρα αποτελεί περισσότερο δυναμική παρέμβαση «απ’ έξω» ο οικολογισμός, από το ίδιο το γεγονός ότι τοποθετείται —έστω και μ’ έναν ιδιαίτερο τρόπο— μέσα στις κοινωνικές διεργασίες, τροποποιεί τις παραδοσιακές μορφές έκφρασης της κοινωνικής και πολιτικής πάλης, χωρίς όμως να ανατρέπει ουσιαστικά τον κυρίαρχο ρόλο τους.

 Εμπλούτισε, παράλληλα, τη φιλοσοφική και πολιτική σκέψη με νέα στοιχεία προτείνοντας ένα πλαίσιο κοινωνικής δράσης στα πλαίσια του οποίου κάθε άτομο ή κάθε κοινωνία θα μπορούσε να επιλέξει τη δική της «πραγματοποιήσιμη ουτοπία». Όμως τα ποιοτικά στοιχεία που προτείνει δεν μπορούν να αποσυνδεθούν από το θεμελιώδες πρόβλημα του χαρακτήρα των παραγωγικών σχέσεων, αφού δεν μπορούν να απομονωθούν οι σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση, από τις σχέσεις εκμετάλλευσης των ανθρώπων μέσα στην κοινωνία. 

Η οικολογία ήδη πέρασε από την απλή αίσθηση ανησυχίας στη συνειδητοποίηση της αμείλικτης πραγματικότητας.  Τα αποτελέσματα όμως των τελευταίων εκλογών στην Γαλλία δείχνουν το βαθμό της αδυναμίας του οικολογικού κινήματος να παρέμβει καθοριστικά στις πολιτικές διεργασίες στη χώρα αυτή. Η οικολογική προβληματική έστω και αν έχει βρει τους πολιτικούς αντιπροσώπους της σε κάποια —όχι αμελητέα— κοινοτικά συμβούλια, σε εθνικό επίπεδο αναδεικνύεται σε χωρίς όρους συγκυριακό πιστό αιμοδότη του Σοσιαλιστικού Κόμματος. Οι ιστορι κοί αγώνες του κινήματος δεν αντιστάθηκαν μπροστά σε κάποια μέτρα της σοσιαλιστικής κυβέρνησης, που έστω και αν τελικά απομυθοποίησαν τα ορά ματα που τόσο άπλετα η «σοσιαλιστική» προοπτική είχε γεννήσει, αναδείχθηκαν επαρκέστατα να συσπειρώσουν γύρω από την εκλογική πλατφόρμα των σοσιαλιστών τις συντριμμένες και αποδεκατισμένες ευαισθησίες και αναζητ ήσεις των οικολόγων. 

Επιπλέον, και ίσως αυτό το στοιχείο είναι το σημαντικότερο, η εσωτερική πολυδιάσπαση και ο περιπτωσιακός-μερικός λόγος του κινήματος (που δεν θέλει να είναι ούτε δεξιός ούτε αριστερός) δεν κατόρθωσαν να αντισταθούν στην ιδεολογικοποιημένη αντιπαράθεση που χαρακτηρίζει την πολιτική διαμάχη στη Γαλλία, έστω και αν πλέον —όπως περίτρανα έδειξε ο τελευταίος προεκλογικός αγώνας— λειτουργεί μάλλον ως μηχανισμός αδράνειας και όχι ως πραγματικό στοιχείο σύγκρουσης. Το οικολογικό κίνημα κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες καταδικάζεται στην αφάνεια, αφήνοντας πλέον μόνο την ελπίδα ότι ίσως μέσα από την «ησυχία» της καθημερινής πρακτικής θα αναδειχθούν αποτελεσματικότεροι οι αγώνες μιας δεκαετίας. 

Σε κάθε περίπτωση, με βεβαιότητα δεν μπορούμε να διαβλέψουμε τη μελλοντική πολιτική του προοπτική. Ίσως το πρόβλημα να μην είναι και το κυρίαρχο. Χωρίς, όμως, να διατρέχαμε τον κίνδυνο κάποιας ανεκπλήρωτης προφητείας, με αρκετή βεβαιότητα θα υποστηρίζαμε ότι η οικολογία θα υπάρχει στο επίπεδο του πραγματικού για πάντα. Μέχρι την ημέρα που ο άνθρωπος θα πάψει να αλλοτριώνει τον άνθρωπο και απερίσκεπτα να εκμεταλλεύεται τη φύση. Μέχρι την ημέρα που η ισορροπία μέσα στην ίδια την κοινωνία καθώς επίσης ανάμεσα στην κοινωνία και το φυσικό περιβάλλον της θα έχει πραγματωθεί.

 Ή το αύριο θα διδαχθεί από το σήμερα και το χθες ή δεν θα υπάρξει.