Γιώργος Μπάλιας: "Πώς η δεξιά και η ακροδεξιά υπονομεύουν την οικολογική στρατηγική της ΕΕ"

 

[Η Ευρωπαϊκή Ένωση σε μια ορθογραφική προβολή χωρίς σύνορα μεταξύ κρατών μελών]

--------------------------------

Πώς η δεξιά και η ακροδεξιά  υπονομεύουν την οικολογική στρατηγική της ΕΕ

[Αναδημοσίευση από την εφημερίδα η ΕΠΟΧΗ]

του Γιώργου Μπάλια*

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (ΕΠΣ) ψηφίστηκε το 2019 και υποστηρίχθηκε από μια ευρεία πλειοψηφία στο Ευρωκοινοβούλιο, στην οποία συμπεριλαμβάνονταν  όλες οι πολιτικές δυνάμεις εκτός της Ακροδεξιάς. Η ΕΠΣ  αποτέλεσε τη βάση για την έκδοση σημαντικών νομοθετημάτων με σκοπό αφενός μεν την υλοποίηση της Συνθήκης του Παρισιού για την προστασία του κλίματος (2015) αφετέρου δε την προστασία της βιοποικιλότητας.  Μεταξύ των νομοθετημάτων αυτών περιλαμβάνονται η απαγόρευση της κυκλοφορίας νέων θερμικών οχημάτων έως το 2035, η θέσπιση του δασμού άνθρακα στα σύνορα της ΕΕ,  η απαγόρευση εισαγωγής προϊόντων η παραγωγή των οποίων επιφέρει αποδάσωση, η προστασία και η αποκατάσταση της φύσης κλπ.

Ωστόσο, εν όψει των ευρωεκλογών, η δεξιά και η ακροδεξιά κάνουν τα πάντα για να ανατρέψουν την ως άνω ΕΠΣ και ιδίως τα νομοθετήματα που θεσπίστηκαν για την εφαρμογή της. Ειδικότερα, οι δυνάμεις αυτές θέτουν σε δεύτερο πλάνο την προστασία του κλίματος και της φύσης καθώς θεωρούν ότι η ΕΠΣ είναι, μεταξύ των άλλων, η αιτία για την πρόσφατη  εξέγερση των αγροτών. Και δεν είναι μόνο η δεξιά και η ακροδεξιά που αντιμάχονται την ΕΠΣ. Δυστυχώς, παλαιοί υποστηρικτές της, όπως οι σοσιαλδημοκράτες και οι φιλελεύθεροι σιγά σιγά την εγκαταλείπουν.

Η ως άνω στάση των πολιτικών δυνάμεων έχει ήδη οδηγήσει σε αφαίρεση των ουσιαστικών ρυθμίσεων από πολλά νομοθετήματα, αλλά και σε εγκατάλειψη οκτώ νομοθετικών προτάσεων σε ένα σύνολο εξήντα. Πρόκειται, μεταξύ άλλων, για διατάξεις που αφορούν τη διατροφή και κυρίως τη γεωργία. Σχετικά με τη γεωργία, όλο το προηγούμενο χρονικό διάστημα δεν υπήρξε καμία πρόοδος υπέρ των γεωργικών πρακτικών που θα μειώνουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και θα ενισχύουν τα οικοσυστήματα. Το Νοέμβριο του 2023, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με τη στήριξη της δεξιάς και της ακροδεξιάς,  απέρριψε την υιοθέτηση της μείωσης κατά 50% της χρήσης φυτοφαρμάκων έως το 2030 σε σχέση με τα επίπεδα των ετών 2013-2017.

 Επίσης, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εξέχον στέλεχος της ευρωπαϊκής δεξιάς αρνήθηκε να αναλάβει η Επιτροπή πολλές πρωτοβουλίες, όπως εκείνη για την αναθεώρηση των ρυθμίσεων για τις χημικές ουσίες. Στο επίπεδο των εθνικών κυβερνήσεων, η ΕΠΣ έχασε τη λάμψη που αρχικά της είχαν επιδαψιλεύσει. Έτσι, ο Μακρόν κάλεσε σε “παύση” των ευρωπαϊκών ρυθμίσεων για να τον ακολουθήσουν οι πρωθυπουργοί της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Σουηδίας και άλλων.

Η ευρωπαϊκή μηχανή άρχισε να αποσυναρμολογείται

Πρόσφατα, σε ένα κείμενο εργασίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (2023), το οποίο θέτει τις βάσεις της στρατηγικής της ΕΕ και επικεντρώνεται στα καθήκοντα της μελλοντικής Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το περιβάλλον και ο αγώνας ενάντια στην κλιματική αλλαγή προσεγγίζονται αποκλειστικά υπό το πρίσμα του ανταγωνισμού. Η προστασία της βιοποικιλότητας και η πάλη κατά της ρύπανσης του αέρα και των νερών λείπουν παντελώς από το κείμενο.

Η εντεινόμενη αντίθεση στην ΕΠΣ αποσυναρμολόγησε την ευρωπαϊκή νομοθετική μηχανή. Έτσι, πολλοί συμβιβασμοί που επιτεύχθηκαν κατά τη διαδικασία της “τριλογίας” - οι αδιαφανείς συζητήσεις, που οργανώνονται από την Επιτροπή, μεταξύ του Συμβουλίου Υπουργών (που εκπροσωπεί τις εθνικές κυβερνήσεις) και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο - αμφισβητήθηκαν και τέθηκαν εκποδών την τελευταία στιγμή από τα κράτη ή από το Κοινοβούλιο. Εμβληματική περίπτωση των παραπάνω αποτελεί ο κανονισμός για την αποκατάσταση της φύσης που αποσκοπεί, μεταξύ των άλλων, στην αποκατάσταση των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων του συνόλου της ΕΕ. Ο εν λόγω κανονισμός, του οποίου αν και απομειώθηκαν οι βασικές προστατευτικές ρυθμίσεις, παραμένει ακόμη στα συρτάρια του Συμβουλίου Υπουργών. Όλοι γνωρίζουμε το λόγο: η Ουγγαρία του Όρμπαν απέσυρε την υποστήριξή της την τελευταία στιγμή. Άλλωστε, ο Ούγγρος πρωθυπουργός είναι μεταξύ των μεγαλύτερων αρνητών των μέτρων υλοποίησης της ΕΠΣ. 

Η πιθανή άνοδος των λαϊκιστικών κομμάτων της δεξιάς και της ακροδεξιάς στις επικείμενες εκλογές σε συνδυασμό με τη διαφαινόμενη μείωση των δυνάμεων της οικολογίας και της αριστεράς, ίσως θα σημάνει την ολοκληρωτική ρήξη με τις περιβαλλοντικές φιλοδοξίες της ΕΕ. Το σκηνικό γίνεται ακόμη πιο ζοφερό αν αναλογιστεί κανείς την πιθανή επικράτηση του Τραμπ τις εκλογές του ερχόμενου Νοεμβρίου.

Κατά την τωρινή καμπάνια για τις ευρωεκλογές, τα ακροδεξιά κόμματα έχουν δημοσιοποιήσει τη σαφή αντίθεσή τους στην ΕΠΣ. Συγκεκριμένα, ο Μπαρντελλά,  αρχηγός του Εθνικού Συναγερμού στη Γαλλία κάλεσε την κυβέρνηση να λάβει αρνητική θέση απέναντι στην ΕΠΣ την οποία θεωρεί “ως μία από τις μεγάλες απειλές που αντιμετωπίζει σήμερα η Γαλλία”. Την ίδια στάση έχει το γερμανικό AfD και η Αυστριακή ακροδεξιά. Από την πλευρά της, η ομάδα των συντηρητικών και μεταρρυθμιστών (CRE) - αποτελείται από τους ευρωβουλευτές  του κόμματος της Μελόνι, του πολωνικού PiS και του γαλλικού Reconquête- έδωσε στη δημοσιότητα το “μανιφέστο δέκα σημείων” στο οποίο προτείνει “μια νέα προσέγγιση της ΕΠΣ σε αντίθεση με εκείνη που προωθήθηκε από την ΕΕ τα τελευταία πέντε χρόνια”. Ωστόσο, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν θεωρεί σύμμαχο την Μελόνι, πράγμα που υποδηλώνει την αλλαγή στάσης της δεξιάς έναντι της ΕΠΣ.

Σημαντικές μεταρρυθμίσεις σε κίνδυνο

Πέρα από τα νομοθετήματα που ψηφίστηκαν στο πλαίσιο της ΕΠΣ και τα οποία δεν τέθηκαν ακόμη σε εφαρμογή, υπάρχουν αρκετές σημαντικές μεταρρυθμίσεις που έχουν ήδη υιοθετηθεί αλλά μπορεί να τεθούν σε κίνδυνο εάν στις επόμενες ευρωεκλογές ενισχυθούν η δεξιά και η ακροδεξιά. Τέτοιες περιπτώσεις είναι, μεταξύ άλλων, η οδηγία για την απαγόρευση αγοράς νέων θερμικών αυτοκινήτων το 2035, η η οδηγία για τις προϋποθέσεις ενεργειακής ανανέωσης των κατοικιών. Και οι δύο οδηγίες προβλέπουν ρήτρες που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ώστε να μειωθεί η εμβέλειά τους. Έχουμε, λοιπόν, μπροστά μας δύο επιλογές: είτε να εξασφαλίσουμε μια συνέχεια της ΕΠΣ και να οδηγηθούμε στη μείωση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα κατά 90% έως το 2040 είτε να κάνουμε μια παύση, στην ουσία υποχώρηση σε σχέση με το ευρωπαϊκό κεκτημένο. 

Για να συνεχίσει η ΕΠΣ να παράγει αποτελέσματα θα πρέπει, η επόμενη Επιτροπή να αναλάβει δράση έτσι ώστε η υλοποίησή της να γίνει με όρους κοινωνικής και πολιτικής αποδοχής. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να παρασχεθούν τα μέσα για να στηριχτούν τα φτωχά κοινωνικά στρώματα κατά την πραγματοποίηση των μεταρρυθμίσεων διότι η ακροδεξιά ξέρει να εκμεταλλεύεται το φόβο και την αίσθηση εγκατάλειψης που βιώνουν τα στρώματα αυτά. Άλλωστε, μόνο υπό αυτή τη συνθήκη τα λαϊκά στρώματα θα κερδηθούν από τις προοδευτικές δυνάμεις και κατ’επέκταση θα στηρίξουν την πάλη για την προστασία του κλίματος και της φύσης. Το ζήτημα των πόρων που θα διοχετευθούν για την υλοποίηση της ΕΠΣ είναι κεντρικής σημασίας. Σύμφωνα με την Επιτροπή, το συνολικό ποσό ανέρχεται στα 620 δις ευρώ κατ’έτος και αφορά τις αναγκαίες επενδύσεις για να επιτευχθεί ο στόχος της ΕΠΣ. Ωστόσο, ο τρόπος που υλοποιούνται οι ως άνω επενδύσεις δεν οδηγεί στη δίκαιη μετάβαση. Είναι επιτακτική ανάγκη να υπάρξει δραστικός επαναπροσανατολισμός στη διαχείριση των πόρων. Αυτός, όπως είναι φυσικό, δεν μπορεί να γίνει όσο συνεχίζουν να κυριαρχούν στην Ευρώπη η δεξιά και η ακροδεξιά. Είναι χρέος, λοιπόν, των δυνάμεων της αριστεράς, της οικολογίας και της αριστερής σοσιαλδημοκρατίας να προτείνουν ένα συνολικό εναλλακτικό σχέδιο προστασίας τόσο των υποτελών τάξεων όσο και της φύσης. Ο δρόμος είναι μακρύς αλλά οι ευρωεκλογές της 9ης Μαΐου μπορεί να είναι το πρώτο βήμα.

Γιώργος Μπάλιας, Αν. Καθηγητής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο