Νίκος Καϊμάκης: "Κυβέρνηση της Αριστεράς"

ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ

Στην Ευρώπη τελευταία κυβερνητική εμπειρία  αποτέλεσε το Γαλλικό Λαϊκό Μέτωπο του 1936. Έκτοτε η Αριστερά απουσιάζει από το σύστημα διαχείρισης της εξουσίας. Προφανώς δεν ισχύει το ίδιο για  τους προεδρικούς θώκους στους οποίους  θήτευσαν, αρκετοί αριστεροί ως Πρόεδροι Δημοκρατίας (ως στοιχεία νομιμοποίησης).

Στις  πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν σήμερα στην Ευρώπη και ιδιαιτέρως στην Ε.Ε αλλά και σε μια περίοδο πλήρους ηγεμονίας του νεοφιλελευθερισμού, ένα κυβερνητικό πείραμα σε μια «ανεπτυγμένη» και αρκούντως καταναλωτική ευρωπαϊκή κοινωνία,  θα αποτελέσει μια νέα ενδιαφέρουσα εμπειρία. Ο κλήρος για το νέο αυτό «όνειρο» της Αριστεράς, όπως δείχνουν οι εξελίξεις, πέφτει στις πλάτες της Ελληνικής Αριστεράς.

Η εμπειρία να υπάρξει τέτοια προοπτική στην Ελλάδα, θα είναι έτσι κι’ αλλιώς ενδιαφέρουσα. Σε μια μικρή  περιφερειακή χώρα της ευρωζώνης, υπερχρεωμένη, σε συνθήκες κοινωνικού, οικονομικού, παραγωγικού και αναπτυξιακού αδιεξόδου, που βρίσκεται υπό επιτήρηση, να αναδειχτεί  με λαϊκή εντολή ανάληψη της κυβερνητικής εξουσίας από την Αριστερά. Πράγματι αυτό είναι ένα τρελό όνειρο!

Τι έγινε στην Λατινική Αμερική

Εμπειρίες Κυβερνήσεων της Αριστεράς υπάρχουν σήμερα  στην Λατινική Αμερική, κάτω από τελείως διαφορετικές συνθήκες και ιδιομορφίες,  από αυτές που «τρέχουν» στις άλλες ηπείρους σε ανεπτυγμένες ή αναπτυσσόμενες κοινωνίες. Είναι αυτονόητο ότι Κυβερνητικά μορφώματα σε «φονταμενταλιστικά–ριζοσπαστικά» καθεστώτα της Ασίας και της Αφρικής, δεν αφορούν τον παρόντα προβληματισμό για Κυβερνήσεις της Αριστεράς.

Στην Λατινική Αμερική μετά την ήττα της «ένοπλης Αριστεράς», την επιβολή στη συνέχεια αυταρχικών ή δικτακτορικών καθεστώτων και την εκατόμβη θυμάτων που προκάλεσαν για  2-3 αιματηρές  δεκαετίες, η Αριστερά επανήλθε με διαφορετικές αποχρώσεις και τρόπους στην κυβερνητική εξουσία, σε πολλές χώρες της αμερικάνικης ηπείρου. Παράλληλα διαφόρων τύπων κοινωνικά κινήματα, ιστορικά και νέα, απέκτησαν ρόλο, καθιερώθηκαν αγωνίστηκαν αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις υποτάχθηκαν ή προσχώρησαν στις νέες αριστερές μορφές εξουσίας.

Άλλωστε η Κυβερνητική εξουσία είτε είναι συντηρητική στη δομή της, είτε ως προοδευτική, ή κεντρώα ή αριστερή εμπεριέχει στοιχεία συντηρητισμού. Όλες οι εξουσίες δεν δέχονται και δεν επιτρέπουν την ανατροπή της πραγματικότητας στην άσκησης της  κρατικής εξουσίας, ενοχλούνται ή αποφεύγουν τον έλεγχο των κοινωνικών κινημάτων, ενώ τα ευρύτερα διεθνή ηγεμονικά συστήματα  περιφερειακών ή ηπειρωτικών ολοκληρώσεων στα οποία συμμετέχουν τα κράτη, με τη συμβολή και των  υπαρκτών διεθνών οργανισμών εποπτείας του καπιταλιστικού συστήματος(ΟΗΕ ΔΝΤ, ΠΤ, ΠΟΕ), δεν διευκολύνουν κυβερνητικές αλλαγές εύκολα ή αριστερές ανατροπές, ούτε εγκαταλείπουν ποτέ, ζωτικά οικονομικά, γεωπολιτικά και πλουτοπαραγωγικά συμφέροντά, στις ζώνες επιρροή τους, παρά μόνο με πολέμους.

Οι κυβερνήσεις στην Λατινική Αμερική που χαρακτηρίζονται ως Αριστερές, ή διαφορετικά ως κυβερνήσεις με τη συμμετοχή της Αριστεράς, διακρίνονται σε δύο κατηγορίες. Μιας αριστερής και μιας κεντρώας.

Α. Στην πρώτη εντάσσονται σήμερα χώρες όπως η Βενεζουέλα, η Βολιβία, το Εκουαδόρ και η Νικαράγουα, με άρωμα αντικαπιταλιστικό, που αντιμάχονται τις αστικές δυνάμεις και τις πολυεθνικές επιχειρήσεις, οι οποίες προφανώς αρνούνται να προχωρήσουν σε αναδιανομή κερδών ή να εκχωρήσουν πλούτο προς δημόσιο όφελος και για αυτό, ξεσπούν εκεί συγκρούσεις και δρομολογούνται κρίσεις αποσταθεροποίησης και προοπτικές στρατοκρατικών ή συντηρητικών ανατροπών. Τα πρόσφατα γεγονότα στη Βενεζουέλα ή παλαιότερα στη Βολιβία και το Εκουαδόρ το επιβεβαιώνουν.

Στις χώρες αυτές αναζητήθηκαν περιπτώσεις και μοντέλα διακυβέρνησης, ακόμη και σοβιετικών προτύπων κράτους, με σχεδιασμό της οικονομίας σε κεντρικό επίπεδο και ανάπτυξη ελεγχόμενης εσωτερικής αγοράς(Κούβα). Δυνατότητες που δεν μπορούν για ευνόητους λόγους να ευδοκιμήσουν στην Ευρώπη η το Βορρά. Εξετάστηκαν   τρόποι διακυβέρνησης που επιδιώκουν  πιο δραστικούς  ρόλους παρέμβασης  στις αγορές και στους διεθνείς οργανισμούς, επιλογές που μπορεί να καταλήξουν σε  κρατικιστικά μορφώματα, ακατάλληλα για τις προηγμένες δυτικές κοινωνίες. Η επαφή με τη διαχείριση του κράτους, πέρα από τη γραφειοκρατικοποίηση, δημιουργεί  προϋποθέσεις συμβιβασμών και ευνοεί διαφόρων τύπων  ενσωματώσεις. Σημαίνει ότι τα μορφώματα αυτά, προχωρούν, όπως συγκροτούνται ανεξέλεγκτα, ερήμην των κοινωνιών και κοινωνικών ελέγχων, σε δρόμους που μπορεί να οδηγήσουν τελικά  προς τη συμφιλίωση με τις κατεστημένες πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις ή να ανατραπούν.

Η Αριστερά στη Λατινική Αμερική αναρριχήθηκε στην εξουσία, σε  μια περίοδο κρίσης πολιτικής εκπροσώπησης ή συνέπεια βαθιάς απονομιμοποίησης που προκλήθηκε από την αποτυχία των δικτατοριών. Οι δυνάμεις της κοινωνικής αριστεράς στις συνθήκες των κυβερνήσεων της Αριστεράς, συγκρότησαν βεβαίως  κινήματα που όμως είτε τα ενσωμάτωσαν στο κυβερνητικό μπλοκ δυνάμεων, είτε τα «αξιοποίησαν»  για να ανακόψουν τις τυχόν αντιδράσεις των κοινωνιών, για δημοκρατία, ελευθερία ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, ελεύθερη οικονομία, επειδή έκριναν ότι στις συγκεκριμένες γραφειοκρατικές συνθήκες τα αυτόνομα και αυθόρμητα κινήματα, προκαλούσαν αποσταθεροποίηση του «αριστερού καθεστώτος» Τα παραδείγματα είναι ενδεικτικά (Αργεντινή, Βενεζουέλα, Βραζιλία)

Β. Στη δεύτερη κατηγορία είναι η Αργεντινή η Βραζιλία η Χιλή και η Ουρουγουάη, οι οποίες τηρούν ηπιότερη στάση απέναντι στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές και κυρίως έχουν στόχο να αμβλύνουν τη φτώχια που παράγουν τα οικονομικά εξαρτημένα συστήματα που διαχειρίζονται. Διαπραγματεύονται σθεναρά τα χρέη τους  αναγνωρίζουν όμως τους διεθνείς οργανισμούς ΔΝΤ, ΠΤ,ΠΟΕ. Οι συστημικές δυνάμεις στις χώρες αυτές είναι πιο «διαλλακτικές», αποδέχονται ως ένα βαθμό το διάλογο, και ενθαρρύνουν πολιτικές τάξεων, διαχειρίζονται  τις αγορές με τους δικούς τους ιδιόμορφους όρους «ανέχονται» κοινωνικές διεκδικήσεις, ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα και ελευθερίες (συναινούν σε μορφές καπιταλιστικού ανθρωπισμού).

Είναι προφανές ότι οι εκπρόσωποι της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας που είναι πάντοτε ισχυροί, δεν αφήνουν την κατάσταση ως έχει, αλλά  επιδιώκουν τη διάβρωσή της ή   την ενσωμάτωσή της, όταν χρειαστεί. Τα πράγματα δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο, όταν ένα κράτος με Αριστερή κυβέρνηση είναι εγκλωβισμένο σε μια ευρύτερη εταιρική συμμαχία κρατών και επιρροών.

Οι συγκεκριμένες Αριστερές δυνάμεις έχουν τη δυνατότητα μέσω και της κυβερνητικής εξουσίας να διαπραγματευτούν με τα νεοφιλελεύθερα κέντρα οικονομικής ισχύος, οικοδομώντας «κράτος δικαίου», χωρίς οι μεταρρυθμίσεις τους να ενοχλούν, για τον απλούστατο λόγω ότι ανατρέπονται εύκολα  όταν καταλύεται η δημοκρατία.

Στα κράτη αυτά οι τρόποι αριστερής διακυβέρνησης κεντρώας μορφής  όπως την εκτιμούν, φαντάζουν σαν πιο σταθερές. «Διασφαλίζουν» την αντιπροσωπευτική δημοκρατία η οποία  εμπλουτίζεται με συμμετοχικούς θεσμούς που διευκολύνουν την ανάπτυξη κινημάτων και παραχωρήσεις στο κοινωνικό επίπεδο, αναζητούν νέα κοινωνικά συμβόλαια και επιβάλλουν την κοινωνική ειρήνη.

Σύμφωνα με τις εμπειρίες η  διαχείριση αυτού του είδους της αριστερής εξουσίας, συνοδεύεται από μια συμπαράταξη και σύμπραξη πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων με βάση τη στρατηγική στήριξης και αποδοχής της ασκούμενης εξουσίας που κινείται εντός του συστημικού πεδίου και δεν έχει στόχο την ανατροπή του.

Προφανώς η συμβολή της Αριστεράς και των κοινωνικών κινημάτων στις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις την Αμερικανική ήπειρο, δεν πρέπει να υποτιμηθούν αντίθετα μάλιστα αποτελούν πεδίο εμπειριών από τις οποίες μπορεί να αντληθούν ιδέες, εμπειρίες και χρήσιμα συμπεράσματα. Άλλωστε μετά από τρεις δεκαετίας, το 80 εκατομμύρια πληθυσμού που υποστήριζαν στην Αμερικανική ήπειρο αριστερές κυβερνήσεις σήμερα έγιναν 260 εκατομμύρια.

Αυτό βεβαίως δεν αναιρεί την σοβαρή εκτίμηση ότι τα σχήματα, οι μορφές και οι πρακτικές διεκδίκησης και άσκησης αριστερής κυβερνητικής εξουσίας που εφαρμόζεται στη Λατινική Αμερική, μπορεί να μεταφερθεί μηχανιστικά, ως πρότυπο εφαρμογής στην Ευρωπαϊκή ήπειρο.

Στην Ευρώπη

Στην Ευρώπη οι εξελίξεις κινήθηκαν διαφορετικά. Από τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα, η Αριστερά διεκδίκησε δυναμικά την παρουσία της στο πολιτικό προσκήνιο της Ευρώπης που αποτέλεσε ιστορικά και το λίκνο της Μαρξιστικής Αριστεράς. Άλλωστε  ο γεωπολιτικός χώρος μια συγκλονιστικής επανάστασης της Οκτωβριανής Επανάστασης των Μπολσεβίκων σε μια καθυστερημένη χώρα τη Ρωσία εκπορεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Αριστερά εκείνης της εποχής.

Οι δύο παγκόσμιοι φονικοί  πόλεμοι του εικοστού αιώνα και οι δραματικές εξελίξεις και διεργασίες που  τους ακολούθησαν στο ιδεολογικό, πολιτικό και κοινωνικό πεδίο, σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο και ιδιαίτερα στη Σοβιετική Ένωση, με την καταλυτική συμμετοχή και αντίσταση των δυνάμεων της αριστεράς και των κοινωνικών κινημάτων, οδήγησαν και στην Ευρώπη στη διαμόρφωση δύο τύπων αριστερών κυβερνητικών σχημάτων. Ένα στην Σοβιετική Ένωση και στην Ανατολική Ευρώπη και ένα στη Δυτική Ευρώπη.

Η Κυβερνώσα πλέον Αριστερά στην Ανατολική Ευρώπη τελικά ταυτίστηκε με το κράτος, συγκρότησε ένα γραφειοκρατικό μοντέλο διαχείρισης της εξουσίας, ενσωμάτωσε τα κοινωνικά κινήματα στο κράτος  και τελικά επέβαλε ένα μοντέλο αυταρχικής διακυβέρνησης στο όνομα μάλιστα του σοσιαλισμού. Το πρότυπο αυτό πήρε σταδιακά μια αποκρουστική μορφή, με τη σταλινική διαχείρισή του, αποκόπηκε από τους λαούς της Ανατολικής Ευρώπης και κατέρρευσε κάτω από το βάρος της ανικανότητάς του και της  εσωτερικής και διεθνούς απομόνωσής του. Το τραγικότερο όλων ήταν  ότι οι προσπάθειές του να ανορθώσει, έστω με την προβληματική και γραφειοκρατική διακυβέρνησή του τις κοινωνίες που διαχειρίστηκε, τον πολιτισμό την ειρήνη και την ασφάλεια της ανθρωπότητας, στιγματίστηκε ως ένα από τα πιο αυταρχικά καθεστώτα σε βάρος των ατομικών ελευθεριών των λαών και των κοινωνιών που διαχειρίστηκε και έστρεψε εναντίον του, όλες σχεδόν τις αριστερές και μαρξιστικές δυνάμεις της ανθρωπότητας.

Στη Δυτική Ευρώπη οι εξελίξεις ήταν ριζικά διαφορετικές. Η «κυβερνώσα αριστερά», η σοσιαλδημοκρατία, το άλλο πρότυπο κυβερνητικής αριστεράς, ταυτίστηκε αντικειμενικά  με το μεταπολεμικό θαύμα της Ευρώπης της περιόδου 1945-1975. Το μεταρρυθμιστικό σχέδιό της, η σχέση της με τα κοινωνικά κινήματα και η εσωστρέφεια της μαρξιστικής αριστεράς, που έστρεψε τους προβληματισμούς της και τα μέτωπά της προς την κριτική του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και τα λάθη του, με εξαίρεση την άνθιση της παρένθεσης του ευρωκομμουνισμού, κρίθηκε επιτυχημένο και για αυτό επέτυχε μακρά συμμέτοχη σε κυβερνητικά σχήματα και  μακρόχρονη επιρροή στις κοινωνίες των ευρωπαϊκών κρατών. Η συμβολή της σοσιαλδημοκρατίας  στη συγκρότηση και στην ανάπτυξη των κοινωνιών της Βόρειας Ευρώπης υπήρξε καταλυτική και ενδιαφέρουσα. Μετά από μισό αιώνα τα Βόρεια κράτη της Ευρώπης διατηρούν τις κοινωνικές κατακτήσεις και την ποιότητα ζωής που διαμορφώθηκε από τη κυβερνητική διαχείριση δεκαετιών από τη σοσιαλδημοκρατία.

Το σημαντικότερο όμως χαρακτηριστικό αυτής της Αριστερής-σοσιαλδημοκρατικής  διακυβέρνησης, η «Αχίλλειος πτέρνα» της, ήταν οι ρηχές μεταρρυθμίσεις που στη νέα φάση της νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας κατέρρευσαν ως χάρτινοι πύργοι. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι οι μεταρρυθμίσεις κατά τη διακυβέρνηση του «Λαϊκού Μετώπου» με τη συμμετοχή της Κομμουνιστικής Αριστεράς, είχε τέτοιο διαρθρωτικό βάθος, ώστε στη Γαλλία να ισχύουν πολλές από εκείνες της πράγματι αριστερές μεταρρυθμίσεις ακόμη και σήμερα.

Ανάλογη εμπειρία έχει και η Ελλάδα από το μεγάλο αντιστασιακό κίνημα της γερμανικής κατοχής, το ΕΑΜ, που δίπλα στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα ενάντια στο ναζισμό και το φασισμό, επεξεργάστηκε  και προώθησε θεσμούς διεύρυνσης και εμβάθυνσης της Δημοκρατίας για να ισχύσουν μετά το τέλος του  Πόλεμου αν κατακτούσε την εξουσία. Όποιος ενημερωθεί σήμερα για τις θεσμικές επεξεργασίες της ΕΑΜικής Αριστεράς θα εντυπωσιασθεί.

Στην Ιταλία το 1941 ομάδα πολιτικών κρατουμένων στο οποίο συμμετείχε ο Αλτιέρο Σπινέλι, σε ένα μικρό νησάκι της Τυρρηνικής Θάλασσας συνέλαβε πρώτη το όραμα της ευρωπαϊκής ενοποίησης για μετά το τέλος του πολέμου.

Συμπέρασμα

Δια ταύτα, πρέπει να συνειδητοποιηθεί, ότι στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ελλάδα για να αποτραπούν τυχόν αυταπάτες, ότι μια αριστερή κυβέρνηση πλήρως ευαισθητοποιημένη στην υπεράσπιση των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων θα μπορέσει δώσει άμεσα τη δυνατότητα στα αδύναμα κοινωνικά στρώματα να ισχυροποιηθούν και  να επιτύχουν αναδιανομή πλούτου και ευημερίας, που ήταν ανέφικτη με τις συντηρητικές κυβερνήσεις και μάλιστα σε συνθήκες κρίσεις. Αυτό μπορεί να αληθεύει για ένα χρονικό αρχικό διάστημα, για την αντιμετώπιση των ποιό απαραίτητων προβλημάτων της ανθρωπιστικής κρίσης για ένα πολύ μικρό μέρος της κοινωνίας. Το γεγονός αυτό θα πρέπει να είναι απαραιτήτως γνωστό στους αριστερούς πολίτες άνδρες και γυναίκες  και σε όλη την κοινωνία.

Παράλληλα μια Αριστερή κυβέρνηση με τους λειτουργούς της και τους κοινωνικούς τεχνικούς της, και τους στρατευμένους επιστήμονες που θα θελήσουν να βοηθήσουν, οφείλει να μελετήσει, να καταγράψει, και κυρίως να ενημερώσει και να συνεννοηθεί πλήρως με το  λαό για το πρόγραμμά του και τις προτεραιότητές της.  Στη συνέχεια να προσαρμόσει τη λειτουργία της, στο πλαίσιο της διακηρυγμένης δημόσια οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής της, στις συγκεκριμένες πραγματικές συνθήκες, με δικαιοσύνη, διαφάνεια και ισοτιμία, χωρίς κανενός είδους διάκριση ή σύστημα εξυπηρέτησης ημετέρων. Στην Ελλάδα,  κατά μείζονα λόγο, μια αριστερή κυβέρνηση που θα παραλάβει «καμμένη Γή», πρέπει να εφαρμόσει ακόμα ποιο αυστηρότερη πολιτική, κοινωνικά δίκαιη και χωρίς διακρίσεις.

Να δώσει ζωή και μορφές αλληλεγγύης και κοινωνικής δικαιοσύνης προς στα αδύναμα και ευάλωτα κοινωνικά στρώματα και κατηγορίες, να προωθήσει μορφές κοινωνικής οργάνωσης, συμμετοχικών θεσμών και κοινωνικού ελέγχου και να καθιερώσει συνθήκες πραγματικής ενημέρωσης και αξιόπιστης δράσης στο εσωτερικό του κράτους και στους θεσμούς προς όφελος των κοινωνικών αναγκών, αναγνωρίζοντας ως απαραίτητη προϋπόθεση τη θεσμική εκπροσώπηση των κοινωνικών δυνάμεων, των κινημάτων και των εργαζομένων.

Αν τελικά αποτύχει να μάθει να διαχειρίζεται και την ήττα της με αρχές και αξιοπρέπεια. Το παράδειγμα των Σαντινίστας στη Νικαράγουα που υπό τον επαναστάτη Ντανιέλ Ορτέγκα, τον οποίο  είχα την τύχη να γνωρίσω εδώ στην Ελλάδα, κατέλαβε την εξουσία με  επανάσταση και την παρέδωσε στην αντιπολίτευση, όταν διαπίστωσε ότι ο λαός δυσανασχετούσε με την πολιτική του, είναι ένα φωτεινό παράδειγμα για την Αριστερά όπου Γής. Σήμερα ο Ν. Ορτέγκα είναι περίπου μόνιμος εκλεγμένος επί σειρά θητειών Πρόεδρος της Νικαράγουα.

Νίκος Καϊμάκης

Η Αριστερά στην κυβέρνηση | Διεθνές συνέδριο 20-22 Μαρτίου 2014

το πρόγραμμα ΕΔΩ 

Ελένη Πορτάλιου: ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΑ ΤΟΠΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ

Οι γυναίκες συνεχίζουν να αγωνίζονται για ισότητα και δικαιοσύνη.

Ο ρόλος τους στη δημόσια ζωή της χώρας

Κυριακή 9 Μαρτίου 2014, Δημαρχείο Χολαργού

ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΑ ΤΟΠΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ

 Εισήγηση  : Ελένη Πορτάλιου,  δημοτική σύμβουλος δήμου Αθηναίων,

                                                    καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ

Οι αγώνες για την ισότητα και την απελευθέρωση των γυναικών έρχονται από παλιά. Η ιστορία τους γράφεται με μεγάλα γεγονότα και με απλά στιγμιότυπα της καθημερινής ζωή. Γι’ αυτό δεν θα αναφερθώ μόνο στη συγχρονική εμπειρία μου από τους θεσμούς της αυτοδιοίκησης και τα κοινωνικά κινήματα που εν-τοπίζονται στις γειτονιές. Θα αναφερθώ πρώτα στην ιστορική εμπειρία και κατ’ επέκταση στη συνέχεια μιας μεγάλης παράδοσης εμπλοκής των γυναικών στην πολιτική των αποκάτω. Στην πολιτική, δηλαδή, που θέλει ν’ αλλάξει τα πράγματα μετασχηματίζοντας ταυτόχρονα τους όρους και τους τρόπους άσκησης της πολιτικής ως εξουσιαστικής πρακτικής.

Αρχικά θέλω να εξηγήσω γιατί η αποκέντρωση με αυτοδιοίκηση και τα κινήματα για την πόλη και την καθημερινή ζωή αποτελούν παράλληλες και συχνά αλληλοεξαρτώμενες ιστορικές εμπειρίες. Το αποκεντρωμένο κράτος , ιδιαίτερα αν είναι δημοκρατικό, ακουμπά περισσότερο στην κοινωνία και διατρέχεται από τις αντιφάσεις που αφορούν σε ζητήματα πόλης και καθημερινής ζωής. Άρα τα όρια ανάμεσα στο τοπικό κράτος και την κοινωνία χαλαρώνουν και η κοινωνία διεισδύει και επηρεάζει τους θεσμούς, κυρίως μέσα από τη συγκρότηση κοινωνικών κινημάτων που αφορούν στα θέματα της αστικής ζωής και της ανθρώπινης καθημερινότητας.

Θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε ότι ο κατά φύλο καταμερισμός της εργασίας και των ρόλων, ο οποίος αναπαράγεται μέσα από τις πατριαρχικές δομές και ιδεολογίες, βρίσκεται πίσω από τον καταμερισμό των «μικρών» θεμάτων και της πολιτικής χαμηλών τόνων στις γυναίκες, ενώ οι άνδρες έχουν το βασίλειό τους στην «υψηλή» πολιτική και τις ανώτερες ιεραρχικά θέσεις του συνδικαλισμού, των τοπικών κοινοβουλίων και της βουλής. Αλλά ακριβώς αυτές τις αξιολογήσεις και στερεοτυπικές διακρίσεις της κυρίαρχης και ανδροκρατούμενης πολιτικής είναι που πρέπει να αμφισβητήσουμε, διαμορφώνοντας μια νέα κλίμακα αξιών. Στην αυτοδιοίκηση, λοιπόν, και στα κινήματα για την πόλη και την καθημερινή ζωή, όπου εκφράζεται με αμεσότητα η πολιτική των αποκάτω, ανακτάται το νόημα της πολιτικής και διαμορφώνονται θεσμοί και σχέσεις που ανανεώνουν τόσο η δημοκρατία όσο και τη συμμετοχή - δηλαδή την αυτοπρόσωπη και αδιαμεσολάβητη εμπλοκή των ανθρώπων στα κοινά.

Θα αναφερθώ σε παραδείγματα από την ιστορική εμπειρία.

Παρίσι 18 Μαρτίου 1871. Η πρώτη πράξη της Κομμούνας, δηλαδή του Δημοτικού Συμβουλίου που αναδεικνύεται με την ψήφο του λαού στην κυβέρνηση της πόλης, γράφεται από γυναίκες. Αυτές υπερασπίζονται στη Μονμάρτη και τη Μπελβίλ τα 227 κανόνια του κυβερνητικού στρατού και κατορθώνουν να τα κρατήσουν. Στις 72 ήμερες της ζωής της Κομμούνας, οι γυναίκες έγραψαν ιστορία.

Τι τρομερό έθνος θα ήταν η Γαλλία αν το αποτελούσαν μόνο γυναίκες !  έγραψε ένας ανταποκριτής της εφημερίδας Times.

Οι γυναίκες των λαϊκών τάξεων πρωτοστάτησαν στην έναρξη της επανάστασης, χειραφετήθηκαν μέσα από τη συμμετοχή τους στις κοινές υποθέσεις και πήραν απίστευτες πρωτοβουλίες - από την καθημερινή δράση στις γειτονιές τους μέχρι την άμυνα της πόλης και τις μάχες στα οδοφράγματα.

Η διπλή σκληρή δουλειά, ταυτόχρονα στο σπίτι και μέσα στις αναθυμιάσεις των πλυντηρίων, στις ραπτομηχανές, στα μέγαρα της αστικής τάξης, στα πολυκαταστήματα και τα μεγάλα μαγαζιά, τις είχε σκληραγωγήσει. Έχοντας ζήσει τον πόλεμο, δεν περίμεναν τους άνδρες τους. Ξεκίνησαν πρώτες, όπως έκαναν και στη διάρκεια της Επανάστασης.

Ο ρόλος τους στην Κομμούνα ήταν κρίσιμος και όχι μόνο ορισμένων εμβληματικών φυσιογνωμιών, όπως η Louise Michel και η Elisabeth Dimitrieva, πρόεδρος των Ενώσεων Γυναικών και πιθανόν ο σύνδεσμος ανάμεσα στον Kαρλ Mαρξ και την Κομμούνα. Ένας μεγάλος αριθμός αυτών των γυναικών ήταν «κοινής» καταγωγής. Η οικογενειακή τους κατάσταση ήταν γενικά «ανώμαλη» – σύμφωνα με την αστική ηθική – πολλές ζούσαν ανύπανδρες με άνδρες ή είχαν χωρίσει από τους συζύγους τους. Ο τύπος και το νομικό σύστημα ήταν ιδιαίτερα σκληρά απέναντί τους, τις ονόμαζαν petroleuses (πετρελαιοπυρπολήτριες), εξαιτίας μιας υποτιμητικής φήμης, σύμφωνα με την οποία μετέφεραν μπουκάλια πετρελαίου για ν’ ανάψουν φωτιές στα σπίτια των αστικών οικογενειών.

Πολλές από τις γυναίκες που πήγαν σε δίκη ως κομμουνάροι, είχαν ποινικό μητρώο – γεγονός που αποκαλύπτει τις συνθήκες στις πόλεις του 19ου αι. Ξέροντας τη βαναυσότητα της ζωής από πρώτο χέρι, επέδειξαν ξεχωριστή γενναιότητα. Σε μια δίκη γυναικών, το δικαστήριο ρώτησε μια πολίτισσα. «Γιατί μείνατε στη θέση σας όταν το τάγμα το έβαζε στα πόδια;» «Γιατί είχαμε τραυματίες και ετοιμοθάνατους» απάντησε εκείνη απλά.

Εαμική Αντίσταση - Εθνική Αλληλεγγύη - Λαϊκοί Θεσμοί στην Ελεύθερη Ελλάδα.

Στο έργο της Εθνικής Αλληλεγγύης, της οργάνωσης που ανέλαβε τη σωτηρία του ελληνικού λαού από την πείνα στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, η μεγάλη πλειοψηφία των εκατομμυρίων μελών της ήταν γυναίκες. Αν και η ιδεολογική αντίληψη που επενδύει αυτό το μεγαλειώδες έργο, δεν παύει να είναι στερεοτυπική ως προς τον έμφυλο καταμερισμό των ρόλων, το έργο που παρήγαγαν οι γυναίκες δεν χάνει τίποτε από την αξία του. «Το ΕΑΜ μας έσωσε απ’ την πείνα , θα μας σώσει και από τη σκλαβιά». Άλλωστε, οι γυναίκες πολέμησαν, επίσης, με το όπλο στο χέρι και πρωτοστάτησαν στους λαϊκούς θεσμούς  οι οποίοι δημιουργήθηκαν στην Ελεύθερη Ελλάδα, ιδιαίτερα στους θεσμούς της παιδείας και της υγείας. Στις εξαιρετικές νωπογραφίες του σπουδαίου ζωγράφου Βάλια Σεμερτζίδη, που ανέβηκε στο βουνό και απέδωσε όλη τη δημιουργικότητα των λαϊκών θεσμών με την τέχνη του, θα δούμε τις γυναίκες στα λαϊκά δικαστήρια δίπλα στους άνδρες αντάρτες.

Όταν οι επαναστάσεις ξεσπούν οι ρόλοι ανατρέπονται όπως και όλα όσα φάνταζαν μέχρι τότε αιώνια και αμετάβλητα. Όταν οι επαναστάσεις μετατρέπονται σε καθεστώτα η παλιά τάξη πραγμάτων αναδύεται πάλι στις νέες συνθήκες. Παρ’ όλ’ αυτά, η ιστορία της γυναικείας χειραφέτησης, απελευθερωτικής για το σύνολο της κοινωνίας και παραδειγματικής ως προς τους τρόπους άσκησης της πολιτικής, αποτελεί ακλόνητη παρακαταθήκη και έμπρακτη εγγραφή για το πώς μπορεί να είναι ο κόσμος και πως μπορεί να γίνει ουσιαστική η πολιτική.

Ο Manuel Castells, σημαντικός κοινωνιολόγος που εντόπισε τις έρευνές του στο χώρο της πόλης και της καθημερινής ζωής, στο μνημειώδες έργο του η Πόλη και οι Αποκάτω περιγράφει με αναλυτικό τρόπο τον αποφασιστικό ρόλο των γυναικών στα αστικά κοινωνικά κινήματα. Γράφει: Ο ρόλος των γυναικών, ως συντελεστών οργάνωσης της κοινωνικής ζωής, εκτείνεται στη μάχη για μια καλύτερη ή καλύτερα για μια εναλλακτική μορφή ζωής. Το ενδιαφέρον τους για μια ποικιλία θεμάτων, που είναι ορισμένες φορές μακριά από την άμεση πολιτική εργαλειακότητα, δημιουργεί μια προκατάληψη από την πλευρά των ανδρών να αποδεχθούν τον ηγετικό ρόλο των γυναικών σ’ αυτούς τους αγώνες και, πιο σημαντικό, να καλέσουν τις γυναίκες σε συμμετοχή για την άμυνα ή το μετασχηματισμό ενός κόσμου του οποίου το νόημα συνδέεται στενά με τις καθημερινές ζωές… Υπάρχει μια άμεση σύνδεση ανάμεσα στις γυναίκες και την πόλη, ανάμεσα στα αστικά κινήματα και τα κινήματα για την απελευθέρωση των γυναικών. Η ιστορική μας έρευνα έχει αποκαλύψει τον βασισμένο στις γυναίκες χαρακτήρα ορισμένων σημαντικών αστικών κινημάτων. Η μελέτη μας πρέπει να ερευνήσει το ζήτημα της δυσκολίας μετάβασης από εκείνα τα κινήματα σε κινήματα προσανατολισμένα στο μετασχηματισμό της γυναικείας συνθήκης.

Εδώ ο συγγραφέας επισημαίνει ότι δεν υπάρχει μια ευθύγραμμη αναγωγή των γυναικείων αγώνων σε αγώνες που εμφορούνται από τη φεμινιστική προβληματική. Εξάλλου, προφανώς δεν είναι όλες οι γυναίκες που παίρνουν μέρος σ’ αυτούς τους αγώνες φεμινίστριες - ίσως μάλιστα το ποσοστό των φεμινιστριών να είναι μικρό. Σ’ αυτό το θέμα θα επανέλθω. 

Ας δούμε δύο παραδείγματα ιστορικών κινημάτων πόλης όπου πρωταγωνίστησαν γυναίκες.

Γιώργος Μητραλιάς: Αντιφασίστες της Ευρώπης, ξυπνήστε! Η φαιά πανούκλα επιστρέφει...

Αντιφασίστες της Ευρώπης, ξυπνήστε! Η φαιά πανούκλα επιστρέφει...

του Γιώργου Μητραλιά*

Αυτή τη φορά δεν υπάρχει αμφιβολία: Τερατώδης και φριχτή, η φασιστική απειλή επιστρέφει, χωρίς αυτό να σκανδαλίζει υπερβολικά την Ευρώπη μας. Η απόδειξη; Καθαρόαιμοι ναζιστές, που δηλώνουν συνεχιστές του Τρίτου Ράϊχ και των μεραρχιών SS, και μπροστά στους οποίους οι τραμπούκοι της ελληνικής Χρυσής Αυγής μοιάζουν σχεδόν με παιδιά του κατηχητικού, κατέχουν σήμερα μερικά από τα πιο νευραλγικά πόστα (δημόσια τάξη, άμυνα, δικαιοσύνη) στη μεταβατική ουκρανική κυβέρνηση! Και επιπλέον, η παρουσία τους σε αυτή τη κυβέρνηση δεν σοκάρει διόλου ούτε τα ΜΜΕ μας που σπεύδουν να τους βαφτίσουν…«εθνικιστές», ούτε τους κάθε λογής προσφιλείς Ευρωπαίους ηγέτες μας (συμπεριλαμβανομένων των σοσιαλδημοκρατών) που βιάζονται να τους αναγνωρίσουν ως καθόλα παρουσιάσιμους εταίρους.

Με λίγα λόγια, είναι σαν να μην έγινε ποτέ η Δίκη της Νυρεμβέργης! Αλλά, υπάρχουν κι άλλα. Το χειρότερο είναι πως οι πιστοί αυτών των βρυκολάκων ενός κόσμου που πιστεύαμε –άδικα- ότι είχε εξαφανιστεί για πάντα, είναι πια χιλιάδες, βολτάρουν οπλισμένοι μέχρι τα δόντια στους δρόμους του Κιέβου και του Λβιφ και κυρίως, κερδίζουν αυτό τον καιρό την εμπιστοσύνη πολύ μεγάλου αριθμού συμπατριωτών τους. Γιατί, είτε αυτό είναι παράδοξο είτε όχι, είναι δυστυχώς γεγονός ότι αυτή η αυθεντικά λαϊκή εξέγερση που μόλις σάρωσε το καθεστώς του Γιανουκόβιτς, περιλαμβάνει στους ηγέτες της τους νοσταλγούς του δωσιλογισμού του Μπαντέρα της Svoboda και -κυρίως- τους διαρκώς ανερχόμενους νεοναζιστές του PraviySektor. 

Αν λοιπόν αυτές οι Svoboda και Praviy Sektor μετέχουν στην ουκρανική κυβέρνηση χωρίς να σοκάρονται ιδιαίτερα οι ευρωπαίοι και βορειο-αμερικανοί ηγέτες μας –όπως εξάλλου και τα μεγάλα μας ΜΜΕ και οι άλλοι διεθνείς θεσμοί-, δεν θα εκπλαγούμε αν αυτός ο καλός νεοφιλελεύθερος κόσμος δεχτεί αύριο χωρίς καμιά αντίδραση την παρουσία ενός κόμματος σαν τη Χρυσή Αυγή σε μια μελλοντική ελληνική κυβέρνηση. Αν ο DmytroYarosh, ηγέτης του Praviy Sektor, γίνεται υπαρχηγός του Andriy Parubi (που κι αυτός διετέλεσε ιδρυτής του εθνικο-σοσιαλιστικού κόμματος της Ουκρανίας) επικεφαλής του ουκρανικού Συμβουλίου Ασφαλείας, τότε γιατί να μην βρεθεί αύριο επικεφαλής του ελληνικού υπουργείου άμυνας ή δημόσιας τάξης ο φύρερ της Χρυσής Αυγής Ν. Μιχαλολιάκος; Ιδού λοιπόν ένας παραπάνω λόγος που μας κάνει να θεωρούμε αυτά που συμβαίνουν σήμερα στην Ουκρανία σαν μια πραγματική καμπή στην μεταπολεμική ευρωπαϊκή ιστορία, ένα γιγάντιο ποιοτικό άλμα της νεοφασιστική απειλής που από εδώ και πέρα βαραίνει πάνω σε όλους μας.

Ωστόσο, δεν πρόκειται μόνο για αυτό. Ανεξάρτητα από την πορεία που θα πάρουν τα γεγονότα που βλέπουν να αντιπαρατίθενται στο ουκρανικό έδαφος όχι μόνο οι -εξίσου αντιδραστικές και υποταγμένες στους Ολιγάρχες- Ρωσία και Ουκρανία αλλά και οι μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις των καιρών μας, όλα δείχνουν ότι οι ήδη ισχυροί Ουκρανοί νεοναζιστές θα είναι οι μόνοι που θα επωφεληθούν τόσο από τις καταστροφικές συνέπειες των πολιτικών λιτότητας που το ΔΝΤ δεν θα παραλείψει να εφαρμόσει όσο και από τους πολεμικούς και εθνικιστικούς ανέμους που σαρώνουν την περιοχή. Οι συνέπειες είναι εντελώς προβλέψιμες: Οι ένοπλοι Ουκρανοί νεοναζιστές θα είναι πιθανότατα σε θέση να επεκτείνουν την επιρροή τους και πέρα από την ανατολική Ευρώπη και να απλώσουν τη γάγγραινα τους στο σύνολο της ηπείρου μας! Πώς; Καταρχήν, επιβάλλοντας στο εσωτερικό του διαρκώς ανερχόμενου ευρωπαϊκού ακροδεξιού στρατοπέδου συσχετισμούς δυνάμεων που ευνοούν το μαχητικό νεοναζισμό. Κατόπιν, χρησιμεύοντας σαν πρότυπο προς εξαγωγή τουλάχιστον στις γειτονικές χώρες (συμπεριλαμβανόμενης της Ελλάδας) που πλήττονται κιόλας ολομέτωπα από τις πολιτικές λιτότητας και έχουν ήδη μολυνθεί από τα μικρόβια του ρατσισμού, της ομοφοβίας, του αντισημιτισμού και του νεοφασισμού. Και όλα αυτά χωρίς να ξεχνάμε το «επιχείρημα» διαστάσεων που συνιστούν τα πολλές χιλιάδες όπλα -και βαρέα- που βρίσκονται στη κατοχή τους και τα οποία δεν θα παραλείψουν βέβαια να εξαγάγουν. Το συμπέρασμα βγάζει μάτια: Είναι το σύνολο του πολιτικού τοπίου, των πολιτικών ισορροπιών και των πολιτικών συσχετισμών δυνάμεων στην Ευρώπη που αναπόφευκτα θα επηρεαστούν, σε βάρος των εργατικών συνδικάτων, των οργανώσεων της Αριστεράς και των κοινωνικών κινημάτων. Με απλά λόγια, υπάρχει κάθε λόγος για να έχουμε εφιάλτες…

Λοιπόν, τι παραπάνω χρειάζεται επιτέλους η ευρωπαϊκή αριστερά για να βγει από την παρούσα νάρκη της, να σημάνει συναγερμό, να κινητοποιηθεί κατεπειγόντως και να πάρει το ταχύτερο δυνατό τη μοναδική πρωτοβουλία που θα ήταν ικανή να συγκρατήσει το φασιστικό και φασιστοειδές τσουνάμι που πλησιάζει: Μια πρωτοβουλία που δεν μπορεί να στοχεύει παρά στη συγκρότηση ενός ευρωπαϊκού αντιφασιστικού κινήματος, ενωτικού, δημοκρατικού, ριζοσπαστικού, μακράς διάρκειας και μαζικού, που συνδυάζει τη πάλη ενάντια στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές δρακόντειας λιτότητας με τη πάλη ενάντια στη φαιά πανούκλα παντού όπου αυτή κάνει την εμφάνισή της. 

Η ώρα δεν είναι πια ούτε για αμφιταλαντεύσεις, ούτε για τη ψευδαίσθηση ότι όλα αυτά συμβαίνουν μακριά από εμάς, ούτε για το άλλοθι της αντιφασιστικής «ρουτίνας» που συνίσταται στο ότι παλεύεις στη γειτονιά ή ακόμα και στη χώρα σου ενώ ταυτόχρονα αδιαφορείς παντελώς για αυτά που συμβαίνουν από την άλλη μεριά των συνόρων. Καταρχήν, επειδή και πριν ακόμα από τον ουκρανικό νεοναζιστικό συναγερμό, η κατάσταση στη δυτική Ευρώπη ήταν –και παραμένει- παραπάνω από ανησυχητική, δικαιολογώντας απόλυτα τη γενική κινητοποίηση ενάντια στην ορμητική άνοδο της άκρας δεξιάς. Και κατόπιν, επειδή όσο χρήσιμοι και απαραίτητοι κι αν είναι, οι εθνικοί ή περιφερειακοί αντιφασιστικοί αγώνες και καμπάνιες δεν αρκούν πια, δεν είναι πια στο ύψος των σημερινών εντελώς εξαιρετικών και ιστορικών περιστάσεων.

Με άλλα λόγια, αντιφασίστες της Ευρώπης ξυπνήστε γιατί είναι μεσάνυχτα παρά πέντε και η ιστορία τείνει να επαναληφθεί τόσο τραγική όσο και στο παρελθόν…

*Γιώργος Μητραλιάς, μέλος της ελληνικής Επιτροπής της πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Αντιφασιστικού Μανιφέστου (www.antifascismeuropa=ellada.gr). Το παραπάνω κείμενο δεν πρωτογράφτηκε στα ελληνικά και απευθύνεται κατά προτεραιότητα σε αριστερά ακροατήρια της δυτικής Ευρώπης.

Το ίδιο κείμενο στα γαλλικά: http://cadtm.org/Antifascistes-europeens-reveillez

...και στα πορτογαλικά: http://cadtm.org/Anti-fascistas-europeus-despertem