10+1 συμπεράσματα από την εκδήλωση της «Εποχής» | «Από την κλιματική κρίση στην πολυκρίση: η στρατηγική της Αριστεράς».

 

10+1 συμπεράσματα από την εκδήλωση της «Εποχής» [ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ]

«Από την κλιματική κρίση στην πολυκρίση: η στρατηγική της Αριστεράς».

Θανάσης Ζαχαρόπουλος

Πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 7 Φεβρουαρίου στον πολυχώρο Μύρτιλλο, στους Αμπελόκηπους, η εκδήλωση της «Εποχής», με θέμα «Από την κλιματική κρίση στην πολυκρίση: η στρατηγική της Αριστεράς».

Μετά την εισαγωγή του Ιωσήφ Σινιγάλια, μίλησαν οι Σεβαστιανός Μοιρασγεντής για τη δυναμική της κλιματικής αλλαγής, ο Κώστας Λαγουβάρδος για τη συχνότητα των ακραίων καιρικών φαινομένων, η Όλγα Λαφαζάνη για τις πραγματικές διαστάσεις της προσφυγικής κρίσης, ο Λόης Λαμπριανίδης για τις μετατροπές της παγκοσμιοποίησης, ο Πέτρος Λινάρδος Ρυλμόν για τον χαρακτήρα της ελληνικής πολυκρίσης, η Πατρίτσια Κυπριανίδου για την εκπαίδευση και την έρευνα κατά τη σημερινή εποχή και ο Νίκος Θεοχαράκης για την προοπτική του δημοκρατικού σχεδιασμού. Τα συμπεράσματα, που δημοσιεύουμε, διατύπωσε ο Θανάσης Ζαχαρόπουλος.

1. Οι πλανητικές προκλήσεις που βιώνουμε –κλιματική κρίση, τεχνητή νοημοσύνη, πόλεμοι, γεωπολιτικές ανακατατάξεις, χωρικές και κοινωνικές ανισότητες– λαμβάνουν χώρα σε ένα παγκόσμιο οικονομικό σύστημα το οποίο υποβαθμίζει την παραγωγή, κυριαρχείται από το χρηματιστικό κεφάλαιο, διαμορφώνει ένα σφιχτό ολιγοπώλιο επιχειρηματικών κολοσσών που ελέγχουν ασφυκτικά τα κεφάλαια, τις τεχνολογίες και τα προσωπικά δεδομένα, συγκροτώντας έτσι ένα οργουλιανού επιπέδου εξουσιαστικό αυταρχικό σύστημα. Μέσα σε αυτό το σκοτεινό διεθνές πλαίσιο, η υποβάθμιση της ΕΕ οικονομικά και γεωπολιτικά, προσδιορίζει δυσοίωνο το μέλλον της χώρας μας, επιβαρυμένης δε και από τα δικά της δομικά προβλήματα, προοιωνίζεται ακόμα σκοτεινότερο.
2. Αν παλαιότερα διαχωρίζαμε τις κρίσεις και τις περιορίζαμε θεματικά, προσπαθώντας να τις αντιμετωπίσουμε κατά περίπτωση, σήμερα είναι εμφανές ότι η πολυκρίση αποτελεί την προβολή της κλιματικής κρίσης στο σύνολο της οικονομικής και κοινωνικής ζωής ως επίπτωση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής στη φύση και στον άνθρωπο. Η αντιμετώπιση των προβλημάτων της πολυκρίσης προϋποθέτει νέες προσεγγίσεις, νέα εργαλεία νέες στρατηγικές και νέες πολιτικές. Το κύριο ζήτημα για τη χώρα μας είναι το ίδιο το αναπτυξιακό υπόδειγμα που θα πρέπει να ανασχεδιαστεί στο πλαίσιο αυτών των νέων δεδομένων.
3. Οι πλημμύρες στη Θεσσαλία δεν ήταν κάποιες πιο έντονες πλημμύρες, αλλά η πρώτη μεγάλης κλίμακας χωρική έκφραση της κλιματικής κρίσης. Αν σκεφτούμε ότι το 1/3 της αγροδιατροφής της χώρας καλύπτεται από καλλιέργειες του θεσσαλικού κάμπου, το πάγωμα των αγροτικών δραστηριοτήτων λόγω των πλημμυρών, αλλά και τη φύση των πληγέντων πληθυσμών –ασθενέστερα στρώματα– κατανοούμε κάποια χαρακτηριστικά της πολυκρίσης.
4. Μπορούσε η καταστροφή από τις πλημμύρες να είχε αποφευχθεί; H απάντηση είναι θετική, με την έννοια ότι θα μπορούσαν οι επιπτώσεις να μετριαστούν αν η διοίκηση και η αυτοδιοίκηση έθεταν σε πρώτη προτεραιότητα τη διάγνωση της ευαλωτότητας των περιοχών τους και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας απέναντι σε φυσικές καταστροφές. Όμως μια τέτοια αντίληψη ξεφεύγει από τη δεξιά αντίληψη (έργα βιτρίνας, πολιτικό κόστος, πελατειακό κράτος, διαπλοκή, αυτορρύθμιση της αγοράς κλπ) και απαιτεί επιστημονική διάγνωση της ευαλωτότητας, κοινωνική προστασία, συνδυασμένες υποδομές ανθεκτικότητας, επαναπροσδιορισμό του παραγωγικού και καταναλωτικού υποδείγματος, δηλαδή απαιτεί αριστερές πολιτικές.
5. Η αντιμετώπιση της καταστροφικής κλιματικής αλλαγής απαιτεί τον μηδενισμό των παγκόσμιων εκπομπών θερμοκηπικών αερίων το 2050. Η Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ επιδιώκει τη μείωση των εκπομπών κατά 55% το 2030 σε σχέση με το 1990, και η επίτευξη μιας ανθρακικά ουδέτερης οικονομίας το 2050. Ο τρόπος που θα επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί ανά κράτος–μέλος προδιαγράφεται στα Εθνικά Σχέδια για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ).
6. Η αναθεώρηση και η διεκδίκηση της εφαρμογής των στόχων ενός νέου ΕΣΕΚ δεν πρέπει να περιορίζεται στον τομέα της παραγωγής ενέργειας και στην ηλεκτροκίνηση, αλλά πρέπει να επεκταθεί στην κατεύθυνση αλλαγής του παραγωγικού και καταναλωτικού προτύπου επενδύοντας στην εγχώρια αγροδιατροφή. Ένας συμπεριληπτικός ανασχεδιασμός του ΕΣΕΚ προς την κατεύθυνση της ορθολογικής χρήσης της ενέργειας και των φυσικών πόρων, την προώθηση της ενεργειακής αποδοτικότητας και την ανάπτυξη των ΑΠΕ, θα επιφέρει πολλαπλά οφέλη για την ελληνική οικονομία και κοινωνία, πέρα από την επίτευξη του στόχου της απανθρακοποίησης.
7. Προαπαιτούμενο για τη συζήτηση του «τι να κάνουμε» είναι η συζήτηση περί μεθόδου και η αλλαγή προσέγγισης στον σχεδιασμό πολιτικών. Η αντίληψη της νεοφιλελεύθερης Δεξιάς δεν αναγνωρίζει την πολυκρίση ως τέτοια –δηλαδή ως συνολική αποτυχία του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και κυριαρχίας του χρηματιστηριακού κεφαλαίου, να προστατεύσει τη φύση και τον άνθρωπο– παρά μόνο ως συγκυριακή και κατά περίπτωση αναγκαία αρνητική επίπτωση της «τεχνολογικής προόδου» που οφείλει να την αντιμετωπίσει με πολιτικές αναπαραγωγής του ισχύοντος καθεστώτος ρύθμισης και όχι με ρυθμίσεις στρατηγικής επίλυσης των προβλημάτων που δημιουργεί. Ο μεθοδολογικός κατακερματισμός των προβλημάτων ως δήθεν ασύνδετων παραμέτρων οδηγεί αφενός μεν στην εξατομικευμένη αντιμετώπισή τους και αφετέρου –δυστυχώς– στην απόλυτη κυριαρχία της Δεξιάς παγκοσμίως, αλλά και στη χώρα μας. Επί παραδείγματι, στη Θεσσαλία η αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών ως κάτι συγκυριακό οδηγεί στη μερική εξατομικευμένη αποζημίωση των πληγέντων χωρίς καμία μέριμνα είτε στο επίπεδο του σχεδιασμού πολύ περισσότερο στο επίπεδο της υλοποίησης υποδομών ανθεκτικότητας και μείωσης της ευαλωτότητας των τοπικών οικοσυστημάτων. Παρόλο που αυτή η συνταγή αποδίδει εκλογικά για τη Δεξιά, η Αριστερά δεν πρέπει να μπει σε αυτή τη συζήτηση, του τύπου «είναι λίγες η εξατομικευμένες αποζημιώσεις, έχετε καθυστερήσει στις πληρωμές, δεν χρειάζεται αυτό το έργο, αλλά το άλλο κ.λ.π». Μια τέτοια πιθανή προσχώρηση στην αντίληψη της Δεξιάς από την Αριστερά θα βοηθούσε τη Δεξιά από απόλυτα κυρίαρχη πολιτικά σήμερα, να την κατακτήσει αύριο και απόλυτα ηγεμονική ιδεολογικά. Απεναντίας, η Αριστερά, με δεδομένο ότι οι επιπτώσεις των έντονα καιρικά φαινομένων πλήττουν ιδιαιτέρως τις οικονομικά ασθενέστερες τάξεις της κοινωνίας μας, τάξεις που θέλει να εκπροσωπήσει, οφείλει αφενός να αλλάξει τον παραδοσιακό τρόπο αντίληψης της πολιτικής και να προσεγγίσει, όχι μεμονωμένα την κλιματική κρίση, αλλά την πολυκρίση ως ενιαίο σύστημα αιτιών και επιπτώσεων και να απαντήσει με ολιστικά και στρατηγικά σχέδια πολιτικών που να επικεντρώνονται τόσο σε άμεσα μέτρα πολιτικής, όσο μακροπρόθεσμα αλλά κυρίως σε στρατηγικά πλαίσια πολιτικών.
8. Στα άμεσα μέτρα πολιτικής συγκαταλέγονται οι αποζημιώσεις και οι ενισχύσεις για να μπορέσουν οι πληγέντες πληθυσμοί να ξαναμπούν σε μια κανονικότητα και να επανέλθουν οι αγροτικές δραστηριότητες. Στα μεσοπρόθεσμα μέτρα πολιτικής συγκαταλέγονται η διερεύνηση της ευαλωτότητας και η θωράκιση με συνδυασμένες υποδομές για να καταστούν ανθεκτικά τα τοπικά οικοσυστήματα παράλληλα με τον σχεδιασμό και τη σταδιακή δρομολόγηση του νέου παραγωγικού και καταναλωτικού υποδείγματος ανά περιοχή.
9. Στα στρατηγικά πλαίσια πολιτικής συγκαταλέγονται η παραγωγική ανασυγκρότηση των περιοχών, η δημιουργία νέων θεσμών έγκαιρης διάγνωσης, παρακολούθησης και προστασίας των τοπικών οικοσυστημάτων σε σχέση με τη βιωσιμότητά, η ευαλωτότητα και η ανθεκτικότητα στις φυσικές καταστροφές, η διαχείριση της ζήτησης του νερού, η κοινωνική προστασία και η επένδυση στην παιδεία και την υγεία, αλλά και η μετατροπή της τεχνικής νοημοσύνης σε συλλογική νοημοσύνη, κάτι που επιτυγχάνεται μέσα από τη συνεχή διαβούλευση και τη συμμετοχή των πολιτών στον δημοκρατικό σχεδιασμό.
10. Απέναντι σε μια φιλελεύθερη Δεξιά και μια ανερχόμενη Ακροδεξιά που θρέφονται και αναπαράγουν την πολυκρίση, όπως π.χ. η διαχείριση των μαζικών προσφυγικών μετακινήσεων με ιδεολογικούς όρους, με στόχο την παραγωγή του φόβου και τον έμφυλο και φυλετικό διαχωρισμό των σωμάτων και της εργατικής δύναμης και όχι ως ένα κοινωνικό ζήτημα, η Αριστερά οφείλει, με βάση το αξιακό της πλαίσιο, να διευρύνει τους ορίζοντες και να αναλύσει με νέες προσεγγίσεις τα χαρακτηριστικά της πολυκρίσης, με στόχο η πολιτική της παρέμβαση να καθοδηγείται από στρατηγικές υπέρβασης. Τέλος, το ζήτημα του κοινωνικού, αλλά και του πολιτικού υποκειμένου, των κοινωνικών και πολιτικών κινημάτων για την ανατροπή της κυριαρχίας της Δεξιάς και της αλλαγής των εθνικών και των διεθνών συσχετισμών για την επίτευξη αυτών των στρατηγικών υπερβάσεων πρέπει να ξαναοριστεί.

 +1. Η συνέχεια της πρωτοβουλίας μας που ξεκίνησε με αυτή την πρώτη εκδήλωση, θα είναι η εμβάθυνση των χαρακτηριστικών της πολυκρίσης και η αναζήτηση νέων ολιστικών προσεγγίσεων για τον σχεδιασμό ολοκληρωμένων πολιτικών στο εθνικό και στο τοπικό επίπεδο, αλλά και των διεκδικήσεων στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο ρυθμίσεων αντιμετώπισης των αρνητικών επιπτώσεων της πολυκρίσης. Η συγκρότηση των κοινωνικών και πολιτικών υποκειμένων και των κινηματικών διαδικασιών για την προώθηση αυτών των σχεδιασμών είναι επιτακτικά αναγκαία και ίσως η πρωτοβουλία μας αυτή –μαζί με άλλες– να συνεισφέρουν.