9 Μαϊου: Η Μέρα της Ευρώπης, η ήττα των ναζί και η τωρινή επίθεση της ακροδεξιάς

9 Μαΐου:  Η Μέρα της Ευρώπης, η ήττα των ναζί και η τωρινή επίθεση της ακροδεξιάς

Γιάννης Παρασκευόπουλος,

Νομικός, μέλος των Πράσινων - Οικολογία

Στις 9 Μαΐου, είναι η επίσημη Ημέρα της Ευρώπης. Η Διακήρυξη Σουμάν  του 1950, αφετηρία της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιλέχθηκε συνειδητά να συμπέσει με τη Μέρα της Νίκης, μετά τη συνθηκολόγηση της ναζιστικής Γερμανίας.

Ήταν όμως η φρίκη του Γ’ Ράιχ, έργο μόνο ενός παράφρονα δικτάτορα; Ο Μαρκ Μαζάουερ στη «Σκοτεινή Ήπειρο» επισημαίνει ότι ο ναζισμός οδήγησε στα ακρότατα όριά τους τις ήδη κοινές παραδοχές ΟΛΗΣ της τότε Ευρώπης: διάκριση «πολιτισμένου (Λευκού) κόσμου» και μη, ευγονική στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών κοινωνιών, αναζήτηση ισχυρής εκτελεστικής εξουσίας (και ισχυρών ηγετών) με απαίτηση πειθαρχίας και πλήρους υπακοής των πολιτών,  φόβος κοινωνικής ανατροπής και προθυμία να θυσιαστούν ατομικές ελευθερίες για το «κοινό καλό», επιθυμία για επιστροφή των γυναικών «στο σπίτι» ώστε να αυξηθούν οι γεννήσεις. Το σοκ ήταν ότι, μην έχοντας πια αποικίες, οι ναζί μετέφεραν όλη την αποικιακή βαρβαρότητα στην ίδια στην Ευρώπη: «Όταν τρώμε στάρι από τον Καναδά», είχε πει ο Χίτλερ, «δεν σκεφτόμαστε τους καταληστεμένους Ινδιάνους» [1].

Αν λοιπόν το 1945 σηματοδοτεί τη στρατιωτική και πολιτική ήττα του ναζισμού, η αντίστοιχη πολιτισμική του ήττα χρειάστηκε να περιμένει: στη Δύση κυριάρχησε η ανάσχεση του κομμουνιστικού κινδύνου και αργότερα ο ηθικός πανικός για τους τέντυμπόϊς, στην Ανατολή τα πάντα υποτάχτηκαν στον καθοδηγητικό ρόλο των Κ.Κ. και των αστυνομικών μηχανισμών επαγρύπνησης.

1968: η ολοκλήρωση της ήττας του ναζισμού

Η ριζική αξιακή ήττα του ναζισμού ήρθε με τις γενιές που γεννήθηκαν μετά τον Πόλεμο και βρέθηκαν στο προσκήνιο με τη διεθνή κοσμογονία του 1968. Οι αποικιακές αυτοκρατορίες δεν τερματίστηκαν μόνο, αλλά και καταδικάστηκαν ιστορικά. Η διατήρηση φυλετικών διακρίσεων, έγινε στίγμα και σκάνδαλο. Με το Πράσινο κίνημα, οι παραδοσιακές κοινωνίες του Νότου και η σχέση τους με τη φύση αναδείχθηκαν σε οικολογικό πρότυπο και για τον Βορρά. Η πυρηνική απειλή, οδήγησε σε ισχυρό κίνημα ειρήνης και αφοπλισμού. Η δημοκρατία διευρύνθηκε, με την ενδυνάμωση της διαφορετικότητας και την άνοδο του πολιτικού ακτιβισμού: στο εξής οι εξουσίες καλούνται να λογοδοτούν αυτές στους πολίτες, όχι το αντίστροφο. Το αίτημα για συνολική χειραφέτηση των γυναικών, θα διαπεράσει όλους τους τομείς.

Αυτές ακριβώς οι αξίες και οι αλλαγές, βρίσκονται σήμερα στο στόχαστρο της διεθνούς ακροδεξιάς. Η μετανάστευση από φτωχότερες χώρες στοχοποιείται ως «εισβολή», οι πολιτικές για το περιβάλλον και το κλίμα καταγγέλλονται ως «συνωμοσία», η δημοκρατία επιδιώκεται να μείνει απλό κέλυφος και να εκφυλιστεί σε κυριαρχία των εκφραστών της εκλογικής πλειοψηφίας, η ενδυνάμωση των γυναικών και των ΛΟΑΤΚΙ+ καταδικάζεται ως woke, ο υπερεθνικισμός αποκτά και πάλι θετικό πρόσημο σε σειρά χωρών. Στην ουσία, η ακροδεξιά αμφισβητεί όλα όσα αποτέλεσαν την αξιακή ήττα του ναζισμού, μετά το 1968.

Οι μεταπολεμικοί διεθνείς κανόνες, ως ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ

Η ήττα του ναζισμού, ήταν τομή και για τις διεθνείς σχέσεις. Από το 1945 και μετά, καμιά στρατιωτική κατάκτηση εδαφών δεν είναι πια νόμιμη. Παράνομος είναι και κάθε εποικισμός κατεχόμενων εδαφών, όπως στα σχέδια των ναζί για την Πολωνία και την Ουκρανία. 

Σε περιοχές υπό στρατιωτική κατοχή, η ένοπλη αντίσταση αναγνωρίζεται ως νόμιμοι μαχητές με όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των εμπολέμων. Η αναλογικότητα (και) κάθε στρατιωτικού μέτρου αποτελεί βασική αρχή, ενώ τα δικαιώματα και η ασφάλεια των πληθυσμών δεν επιτρέπεται να παρακάμπτονται ούτε από στρατούς κατοχής. Διεθνείς Συμβάσεις απαγορεύουν την αναγκαστική μετακίνηση πληθυσμών, και τη λιμοκτονία ως εργαλείο πολέμου. Σειρά Εγκλημάτων Κατά Της Ανθρωπότητας, όπως Γενοκτονία, Αναγκαστική Εκδίωξη ή Απαρτχάιντ, θεσπίστηκαν για να δώσουν και διεθνή υπόσταση στην προστασία αυτή.

Στην εφαρμογή αυτών των κανόνων πολύ συχνά υπήρχαν επιλεκτικά κενά, και αρκετή δόση υποκρισίας. Όλες οι πλευρές αναγνώριζαν όμως τη δεσμευτικότητά τους και προσπαθούσαν να εμφανίζονται ότι τυπικά τους τηρούν, ακόμη και όταν τους παραβίαζαν.

Στις επιλεκτικές «αυτοεξαιρέσεις», ξεχωριστή θέση κατέχει από παλιά η ισραηλινή πολιτική, που αποφεύγει συστηματικά και την κύρωση σειράς κρίσιμων διεθνών συμβάσεων. Το 1980 το Ισραήλ προσάρτησε παράνομα την Ανατολική Ιερουσαλήμ και το 1981 τα Υψίπεδα του Γκολάν, ενώ αρνείται την ισχύ του Ανθρωπιστικού Δικαίου στα Παλαιστινιακά Εδάφη, ισχυριζόμενο είναι «αμφισβητούμενα και όχι κατεχόμενα». Καθώς πρόκειται για κανόνες που θεσπίστηκαν με κύριο στόχο να εμποδίσουν κάθε επανάληψη όσων είχαν κάνει οι ναζί, η ισραηλινή αυτή πρακτική αποτελεί και προσβολή της μνήμης των 6 εκατ. Εβραίων που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα.

Τα πλήγματα στο Διεθνές Δίκαιο διευρύνθηκαν μετά το 2014, όταν η Ρωσία προσάρτησε μονομερώς την Κριμαία (αλλά όχι και το Ντονμπάς). Το 2019 οι ΗΠΑ του Ντ. Τραμπ «αναγνώρισαν» επίσημα την παράνομη ισραηλινή προσάρτηση του Γκολάν, για να ακολουθήσει το 2022 η αυθαίρετη ρωσική προσάρτηση 4 ουκρανικών περιφερειών. Προηγουμένως το Ισραήλ είχε προαναγγείλει το 2020 την προσάρτηση του 1/3 της Παλαιστινιακής Δυτικής Όχθης, κάνοντας τελικά «πίσω» την τελευταία στιγμή.

Με τις εξαγγελίες Τραμπ ότι επιδιώκει προσάρτηση όλου του Καναδά και της Γροιλανδίας στις ΗΠΑ, πλησιάζουμε ήδη απειλητικά το σημείο μόνιμης και ευρύτερης ζημιάς στους διεθνείς κανόνες που σφράγισαν την ήττα των ναζί: θα εξαρτηθεί από το πόσο «σοβαρά» θα επιδιώξουν οι ΗΠΑ την υποταγή των βόρειων γειτόνων (και συμμάχων) τους, και από το αν αυτή η πολιτική Τραμπ θα έχει διάρκεια στον χρόνο. Στον πόλεμο κατά της Γάζας,  τεκμηριώνονταν ήδη ευρύτατες (και βαρύτατες) παραβιάσεις σχεδόν όλων των μετά το 1945 διεθνών κανόνων του πολέμου, με ανοχή και στήριξη των ισχυρότερων κυβερνήσεων. Αν Ρωσία, ΗΠΑ και Ισραήλ αποκτούν ασυλία να ανατρέπουν με στρατιωτική ισχύ τα διεθνή σύνορα που κατοχυρώνει ο Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ, τότε βρισκόμαστε μια ανάσα από την επιστροφή στη σκοτεινή εποχή πριν το 1945.

Και οι 3 αυτές ηγεσίες, ανήκουν στην παγκόσμια ακροδεξιά. Αν για τον Τραμπ δεν χρειάζονται συστάσεις, ο Πούτιν προβαλλόταν ως πρότυπο από όλες σχεδόν τις ακροδεξιές δυνάμεις σε Ευρώπη και ΗΠΑ, ιδίως μέχρι το 2022. Στο Ισραήλ το Λικούντ αυτοτοποθετείται δημοσίως με τη Λεπέν και τον Όρμπαν, ενώ άλλα 5 κοινοβουλευτικά κόμματα βρίσκονται ακόμη πιο (ακρο)δεξιά: αθροιστικά συγκεντρώνουν σταθερά το 60% της εβραϊκής πλειοψηφίας. Ομόθυμη είναι η στήριξη της  παγκόσμιας ακροδεξιάς προς την Ισραηλινή πολιτική, περιλαμβάνοντας και καραμπινάτους αντισημίτες όπως οι Όρμπαν, Μπολσονάρου και Μασκ, ή το γερμανικό AfD που δηλώνει ότι «δεν ήταν όλοι οι SS, εγκληματίες».

Το διακύβευμα

Η φετινή 9η Μαΐου είναι, λοιπόν, διαφορετική.

Αν θέλουμε να διαφυλάξουμε όσα κερδήθηκαν με τη νίκη κατά του ναζισμού, είμαστε υποχρεωμένοι να υπερασπιστούμε αποφασιστικά, τόσο τις «κατακτήσεις του ‘68» όσο και τους μεταπολεμικούς διεθνείς κανόνες: από τη Γάζα μέχρι το Χάρβαρντ, και από τις δεσμεύσεις για το Κλίμα μέχρι το (υπό απαγόρευση) φετινό Pride της Βουδαπέστης.

Γιάννης Παρασκευόπουλος,                                                                                      Νομικός, μέλος των Πράσινων-Οικολογία

[1] Μαρκ Μαζάουερ, Σκοτεινή Ήπειρος, εκδ. Αλεξάνδρεια, σελ. 182