Νίκος Καϊμάκης: "Κυβέρνηση της Αριστεράς"

ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ

Στην Ευρώπη τελευταία κυβερνητική εμπειρία  αποτέλεσε το Γαλλικό Λαϊκό Μέτωπο του 1936. Έκτοτε η Αριστερά απουσιάζει από το σύστημα διαχείρισης της εξουσίας. Προφανώς δεν ισχύει το ίδιο για  τους προεδρικούς θώκους στους οποίους  θήτευσαν, αρκετοί αριστεροί ως Πρόεδροι Δημοκρατίας (ως στοιχεία νομιμοποίησης).

Στις  πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν σήμερα στην Ευρώπη και ιδιαιτέρως στην Ε.Ε αλλά και σε μια περίοδο πλήρους ηγεμονίας του νεοφιλελευθερισμού, ένα κυβερνητικό πείραμα σε μια «ανεπτυγμένη» και αρκούντως καταναλωτική ευρωπαϊκή κοινωνία,  θα αποτελέσει μια νέα ενδιαφέρουσα εμπειρία. Ο κλήρος για το νέο αυτό «όνειρο» της Αριστεράς, όπως δείχνουν οι εξελίξεις, πέφτει στις πλάτες της Ελληνικής Αριστεράς.

Η εμπειρία να υπάρξει τέτοια προοπτική στην Ελλάδα, θα είναι έτσι κι’ αλλιώς ενδιαφέρουσα. Σε μια μικρή  περιφερειακή χώρα της ευρωζώνης, υπερχρεωμένη, σε συνθήκες κοινωνικού, οικονομικού, παραγωγικού και αναπτυξιακού αδιεξόδου, που βρίσκεται υπό επιτήρηση, να αναδειχτεί  με λαϊκή εντολή ανάληψη της κυβερνητικής εξουσίας από την Αριστερά. Πράγματι αυτό είναι ένα τρελό όνειρο!

Τι έγινε στην Λατινική Αμερική

Εμπειρίες Κυβερνήσεων της Αριστεράς υπάρχουν σήμερα  στην Λατινική Αμερική, κάτω από τελείως διαφορετικές συνθήκες και ιδιομορφίες,  από αυτές που «τρέχουν» στις άλλες ηπείρους σε ανεπτυγμένες ή αναπτυσσόμενες κοινωνίες. Είναι αυτονόητο ότι Κυβερνητικά μορφώματα σε «φονταμενταλιστικά–ριζοσπαστικά» καθεστώτα της Ασίας και της Αφρικής, δεν αφορούν τον παρόντα προβληματισμό για Κυβερνήσεις της Αριστεράς.

Στην Λατινική Αμερική μετά την ήττα της «ένοπλης Αριστεράς», την επιβολή στη συνέχεια αυταρχικών ή δικτακτορικών καθεστώτων και την εκατόμβη θυμάτων που προκάλεσαν για  2-3 αιματηρές  δεκαετίες, η Αριστερά επανήλθε με διαφορετικές αποχρώσεις και τρόπους στην κυβερνητική εξουσία, σε πολλές χώρες της αμερικάνικης ηπείρου. Παράλληλα διαφόρων τύπων κοινωνικά κινήματα, ιστορικά και νέα, απέκτησαν ρόλο, καθιερώθηκαν αγωνίστηκαν αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις υποτάχθηκαν ή προσχώρησαν στις νέες αριστερές μορφές εξουσίας.

Άλλωστε η Κυβερνητική εξουσία είτε είναι συντηρητική στη δομή της, είτε ως προοδευτική, ή κεντρώα ή αριστερή εμπεριέχει στοιχεία συντηρητισμού. Όλες οι εξουσίες δεν δέχονται και δεν επιτρέπουν την ανατροπή της πραγματικότητας στην άσκησης της  κρατικής εξουσίας, ενοχλούνται ή αποφεύγουν τον έλεγχο των κοινωνικών κινημάτων, ενώ τα ευρύτερα διεθνή ηγεμονικά συστήματα  περιφερειακών ή ηπειρωτικών ολοκληρώσεων στα οποία συμμετέχουν τα κράτη, με τη συμβολή και των  υπαρκτών διεθνών οργανισμών εποπτείας του καπιταλιστικού συστήματος(ΟΗΕ ΔΝΤ, ΠΤ, ΠΟΕ), δεν διευκολύνουν κυβερνητικές αλλαγές εύκολα ή αριστερές ανατροπές, ούτε εγκαταλείπουν ποτέ, ζωτικά οικονομικά, γεωπολιτικά και πλουτοπαραγωγικά συμφέροντά, στις ζώνες επιρροή τους, παρά μόνο με πολέμους.

Οι κυβερνήσεις στην Λατινική Αμερική που χαρακτηρίζονται ως Αριστερές, ή διαφορετικά ως κυβερνήσεις με τη συμμετοχή της Αριστεράς, διακρίνονται σε δύο κατηγορίες. Μιας αριστερής και μιας κεντρώας.

Α. Στην πρώτη εντάσσονται σήμερα χώρες όπως η Βενεζουέλα, η Βολιβία, το Εκουαδόρ και η Νικαράγουα, με άρωμα αντικαπιταλιστικό, που αντιμάχονται τις αστικές δυνάμεις και τις πολυεθνικές επιχειρήσεις, οι οποίες προφανώς αρνούνται να προχωρήσουν σε αναδιανομή κερδών ή να εκχωρήσουν πλούτο προς δημόσιο όφελος και για αυτό, ξεσπούν εκεί συγκρούσεις και δρομολογούνται κρίσεις αποσταθεροποίησης και προοπτικές στρατοκρατικών ή συντηρητικών ανατροπών. Τα πρόσφατα γεγονότα στη Βενεζουέλα ή παλαιότερα στη Βολιβία και το Εκουαδόρ το επιβεβαιώνουν.

Στις χώρες αυτές αναζητήθηκαν περιπτώσεις και μοντέλα διακυβέρνησης, ακόμη και σοβιετικών προτύπων κράτους, με σχεδιασμό της οικονομίας σε κεντρικό επίπεδο και ανάπτυξη ελεγχόμενης εσωτερικής αγοράς(Κούβα). Δυνατότητες που δεν μπορούν για ευνόητους λόγους να ευδοκιμήσουν στην Ευρώπη η το Βορρά. Εξετάστηκαν   τρόποι διακυβέρνησης που επιδιώκουν  πιο δραστικούς  ρόλους παρέμβασης  στις αγορές και στους διεθνείς οργανισμούς, επιλογές που μπορεί να καταλήξουν σε  κρατικιστικά μορφώματα, ακατάλληλα για τις προηγμένες δυτικές κοινωνίες. Η επαφή με τη διαχείριση του κράτους, πέρα από τη γραφειοκρατικοποίηση, δημιουργεί  προϋποθέσεις συμβιβασμών και ευνοεί διαφόρων τύπων  ενσωματώσεις. Σημαίνει ότι τα μορφώματα αυτά, προχωρούν, όπως συγκροτούνται ανεξέλεγκτα, ερήμην των κοινωνιών και κοινωνικών ελέγχων, σε δρόμους που μπορεί να οδηγήσουν τελικά  προς τη συμφιλίωση με τις κατεστημένες πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις ή να ανατραπούν.

Η Αριστερά στη Λατινική Αμερική αναρριχήθηκε στην εξουσία, σε  μια περίοδο κρίσης πολιτικής εκπροσώπησης ή συνέπεια βαθιάς απονομιμοποίησης που προκλήθηκε από την αποτυχία των δικτατοριών. Οι δυνάμεις της κοινωνικής αριστεράς στις συνθήκες των κυβερνήσεων της Αριστεράς, συγκρότησαν βεβαίως  κινήματα που όμως είτε τα ενσωμάτωσαν στο κυβερνητικό μπλοκ δυνάμεων, είτε τα «αξιοποίησαν»  για να ανακόψουν τις τυχόν αντιδράσεις των κοινωνιών, για δημοκρατία, ελευθερία ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, ελεύθερη οικονομία, επειδή έκριναν ότι στις συγκεκριμένες γραφειοκρατικές συνθήκες τα αυτόνομα και αυθόρμητα κινήματα, προκαλούσαν αποσταθεροποίηση του «αριστερού καθεστώτος» Τα παραδείγματα είναι ενδεικτικά (Αργεντινή, Βενεζουέλα, Βραζιλία)

Β. Στη δεύτερη κατηγορία είναι η Αργεντινή η Βραζιλία η Χιλή και η Ουρουγουάη, οι οποίες τηρούν ηπιότερη στάση απέναντι στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές και κυρίως έχουν στόχο να αμβλύνουν τη φτώχια που παράγουν τα οικονομικά εξαρτημένα συστήματα που διαχειρίζονται. Διαπραγματεύονται σθεναρά τα χρέη τους  αναγνωρίζουν όμως τους διεθνείς οργανισμούς ΔΝΤ, ΠΤ,ΠΟΕ. Οι συστημικές δυνάμεις στις χώρες αυτές είναι πιο «διαλλακτικές», αποδέχονται ως ένα βαθμό το διάλογο, και ενθαρρύνουν πολιτικές τάξεων, διαχειρίζονται  τις αγορές με τους δικούς τους ιδιόμορφους όρους «ανέχονται» κοινωνικές διεκδικήσεις, ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα και ελευθερίες (συναινούν σε μορφές καπιταλιστικού ανθρωπισμού).

Είναι προφανές ότι οι εκπρόσωποι της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας που είναι πάντοτε ισχυροί, δεν αφήνουν την κατάσταση ως έχει, αλλά  επιδιώκουν τη διάβρωσή της ή   την ενσωμάτωσή της, όταν χρειαστεί. Τα πράγματα δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο, όταν ένα κράτος με Αριστερή κυβέρνηση είναι εγκλωβισμένο σε μια ευρύτερη εταιρική συμμαχία κρατών και επιρροών.

Οι συγκεκριμένες Αριστερές δυνάμεις έχουν τη δυνατότητα μέσω και της κυβερνητικής εξουσίας να διαπραγματευτούν με τα νεοφιλελεύθερα κέντρα οικονομικής ισχύος, οικοδομώντας «κράτος δικαίου», χωρίς οι μεταρρυθμίσεις τους να ενοχλούν, για τον απλούστατο λόγω ότι ανατρέπονται εύκολα  όταν καταλύεται η δημοκρατία.

Στα κράτη αυτά οι τρόποι αριστερής διακυβέρνησης κεντρώας μορφής  όπως την εκτιμούν, φαντάζουν σαν πιο σταθερές. «Διασφαλίζουν» την αντιπροσωπευτική δημοκρατία η οποία  εμπλουτίζεται με συμμετοχικούς θεσμούς που διευκολύνουν την ανάπτυξη κινημάτων και παραχωρήσεις στο κοινωνικό επίπεδο, αναζητούν νέα κοινωνικά συμβόλαια και επιβάλλουν την κοινωνική ειρήνη.

Σύμφωνα με τις εμπειρίες η  διαχείριση αυτού του είδους της αριστερής εξουσίας, συνοδεύεται από μια συμπαράταξη και σύμπραξη πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων με βάση τη στρατηγική στήριξης και αποδοχής της ασκούμενης εξουσίας που κινείται εντός του συστημικού πεδίου και δεν έχει στόχο την ανατροπή του.

Προφανώς η συμβολή της Αριστεράς και των κοινωνικών κινημάτων στις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις την Αμερικανική ήπειρο, δεν πρέπει να υποτιμηθούν αντίθετα μάλιστα αποτελούν πεδίο εμπειριών από τις οποίες μπορεί να αντληθούν ιδέες, εμπειρίες και χρήσιμα συμπεράσματα. Άλλωστε μετά από τρεις δεκαετίας, το 80 εκατομμύρια πληθυσμού που υποστήριζαν στην Αμερικανική ήπειρο αριστερές κυβερνήσεις σήμερα έγιναν 260 εκατομμύρια.

Αυτό βεβαίως δεν αναιρεί την σοβαρή εκτίμηση ότι τα σχήματα, οι μορφές και οι πρακτικές διεκδίκησης και άσκησης αριστερής κυβερνητικής εξουσίας που εφαρμόζεται στη Λατινική Αμερική, μπορεί να μεταφερθεί μηχανιστικά, ως πρότυπο εφαρμογής στην Ευρωπαϊκή ήπειρο.

Στην Ευρώπη

Στην Ευρώπη οι εξελίξεις κινήθηκαν διαφορετικά. Από τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα, η Αριστερά διεκδίκησε δυναμικά την παρουσία της στο πολιτικό προσκήνιο της Ευρώπης που αποτέλεσε ιστορικά και το λίκνο της Μαρξιστικής Αριστεράς. Άλλωστε  ο γεωπολιτικός χώρος μια συγκλονιστικής επανάστασης της Οκτωβριανής Επανάστασης των Μπολσεβίκων σε μια καθυστερημένη χώρα τη Ρωσία εκπορεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Αριστερά εκείνης της εποχής.

Οι δύο παγκόσμιοι φονικοί  πόλεμοι του εικοστού αιώνα και οι δραματικές εξελίξεις και διεργασίες που  τους ακολούθησαν στο ιδεολογικό, πολιτικό και κοινωνικό πεδίο, σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο και ιδιαίτερα στη Σοβιετική Ένωση, με την καταλυτική συμμετοχή και αντίσταση των δυνάμεων της αριστεράς και των κοινωνικών κινημάτων, οδήγησαν και στην Ευρώπη στη διαμόρφωση δύο τύπων αριστερών κυβερνητικών σχημάτων. Ένα στην Σοβιετική Ένωση και στην Ανατολική Ευρώπη και ένα στη Δυτική Ευρώπη.

Η Κυβερνώσα πλέον Αριστερά στην Ανατολική Ευρώπη τελικά ταυτίστηκε με το κράτος, συγκρότησε ένα γραφειοκρατικό μοντέλο διαχείρισης της εξουσίας, ενσωμάτωσε τα κοινωνικά κινήματα στο κράτος  και τελικά επέβαλε ένα μοντέλο αυταρχικής διακυβέρνησης στο όνομα μάλιστα του σοσιαλισμού. Το πρότυπο αυτό πήρε σταδιακά μια αποκρουστική μορφή, με τη σταλινική διαχείρισή του, αποκόπηκε από τους λαούς της Ανατολικής Ευρώπης και κατέρρευσε κάτω από το βάρος της ανικανότητάς του και της  εσωτερικής και διεθνούς απομόνωσής του. Το τραγικότερο όλων ήταν  ότι οι προσπάθειές του να ανορθώσει, έστω με την προβληματική και γραφειοκρατική διακυβέρνησή του τις κοινωνίες που διαχειρίστηκε, τον πολιτισμό την ειρήνη και την ασφάλεια της ανθρωπότητας, στιγματίστηκε ως ένα από τα πιο αυταρχικά καθεστώτα σε βάρος των ατομικών ελευθεριών των λαών και των κοινωνιών που διαχειρίστηκε και έστρεψε εναντίον του, όλες σχεδόν τις αριστερές και μαρξιστικές δυνάμεις της ανθρωπότητας.

Στη Δυτική Ευρώπη οι εξελίξεις ήταν ριζικά διαφορετικές. Η «κυβερνώσα αριστερά», η σοσιαλδημοκρατία, το άλλο πρότυπο κυβερνητικής αριστεράς, ταυτίστηκε αντικειμενικά  με το μεταπολεμικό θαύμα της Ευρώπης της περιόδου 1945-1975. Το μεταρρυθμιστικό σχέδιό της, η σχέση της με τα κοινωνικά κινήματα και η εσωστρέφεια της μαρξιστικής αριστεράς, που έστρεψε τους προβληματισμούς της και τα μέτωπά της προς την κριτική του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και τα λάθη του, με εξαίρεση την άνθιση της παρένθεσης του ευρωκομμουνισμού, κρίθηκε επιτυχημένο και για αυτό επέτυχε μακρά συμμέτοχη σε κυβερνητικά σχήματα και  μακρόχρονη επιρροή στις κοινωνίες των ευρωπαϊκών κρατών. Η συμβολή της σοσιαλδημοκρατίας  στη συγκρότηση και στην ανάπτυξη των κοινωνιών της Βόρειας Ευρώπης υπήρξε καταλυτική και ενδιαφέρουσα. Μετά από μισό αιώνα τα Βόρεια κράτη της Ευρώπης διατηρούν τις κοινωνικές κατακτήσεις και την ποιότητα ζωής που διαμορφώθηκε από τη κυβερνητική διαχείριση δεκαετιών από τη σοσιαλδημοκρατία.

Το σημαντικότερο όμως χαρακτηριστικό αυτής της Αριστερής-σοσιαλδημοκρατικής  διακυβέρνησης, η «Αχίλλειος πτέρνα» της, ήταν οι ρηχές μεταρρυθμίσεις που στη νέα φάση της νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας κατέρρευσαν ως χάρτινοι πύργοι. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι οι μεταρρυθμίσεις κατά τη διακυβέρνηση του «Λαϊκού Μετώπου» με τη συμμετοχή της Κομμουνιστικής Αριστεράς, είχε τέτοιο διαρθρωτικό βάθος, ώστε στη Γαλλία να ισχύουν πολλές από εκείνες της πράγματι αριστερές μεταρρυθμίσεις ακόμη και σήμερα.

Ανάλογη εμπειρία έχει και η Ελλάδα από το μεγάλο αντιστασιακό κίνημα της γερμανικής κατοχής, το ΕΑΜ, που δίπλα στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα ενάντια στο ναζισμό και το φασισμό, επεξεργάστηκε  και προώθησε θεσμούς διεύρυνσης και εμβάθυνσης της Δημοκρατίας για να ισχύσουν μετά το τέλος του  Πόλεμου αν κατακτούσε την εξουσία. Όποιος ενημερωθεί σήμερα για τις θεσμικές επεξεργασίες της ΕΑΜικής Αριστεράς θα εντυπωσιασθεί.

Στην Ιταλία το 1941 ομάδα πολιτικών κρατουμένων στο οποίο συμμετείχε ο Αλτιέρο Σπινέλι, σε ένα μικρό νησάκι της Τυρρηνικής Θάλασσας συνέλαβε πρώτη το όραμα της ευρωπαϊκής ενοποίησης για μετά το τέλος του πολέμου.

Συμπέρασμα

Δια ταύτα, πρέπει να συνειδητοποιηθεί, ότι στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ελλάδα για να αποτραπούν τυχόν αυταπάτες, ότι μια αριστερή κυβέρνηση πλήρως ευαισθητοποιημένη στην υπεράσπιση των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων θα μπορέσει δώσει άμεσα τη δυνατότητα στα αδύναμα κοινωνικά στρώματα να ισχυροποιηθούν και  να επιτύχουν αναδιανομή πλούτου και ευημερίας, που ήταν ανέφικτη με τις συντηρητικές κυβερνήσεις και μάλιστα σε συνθήκες κρίσεις. Αυτό μπορεί να αληθεύει για ένα χρονικό αρχικό διάστημα, για την αντιμετώπιση των ποιό απαραίτητων προβλημάτων της ανθρωπιστικής κρίσης για ένα πολύ μικρό μέρος της κοινωνίας. Το γεγονός αυτό θα πρέπει να είναι απαραιτήτως γνωστό στους αριστερούς πολίτες άνδρες και γυναίκες  και σε όλη την κοινωνία.

Παράλληλα μια Αριστερή κυβέρνηση με τους λειτουργούς της και τους κοινωνικούς τεχνικούς της, και τους στρατευμένους επιστήμονες που θα θελήσουν να βοηθήσουν, οφείλει να μελετήσει, να καταγράψει, και κυρίως να ενημερώσει και να συνεννοηθεί πλήρως με το  λαό για το πρόγραμμά του και τις προτεραιότητές της.  Στη συνέχεια να προσαρμόσει τη λειτουργία της, στο πλαίσιο της διακηρυγμένης δημόσια οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής της, στις συγκεκριμένες πραγματικές συνθήκες, με δικαιοσύνη, διαφάνεια και ισοτιμία, χωρίς κανενός είδους διάκριση ή σύστημα εξυπηρέτησης ημετέρων. Στην Ελλάδα,  κατά μείζονα λόγο, μια αριστερή κυβέρνηση που θα παραλάβει «καμμένη Γή», πρέπει να εφαρμόσει ακόμα ποιο αυστηρότερη πολιτική, κοινωνικά δίκαιη και χωρίς διακρίσεις.

Να δώσει ζωή και μορφές αλληλεγγύης και κοινωνικής δικαιοσύνης προς στα αδύναμα και ευάλωτα κοινωνικά στρώματα και κατηγορίες, να προωθήσει μορφές κοινωνικής οργάνωσης, συμμετοχικών θεσμών και κοινωνικού ελέγχου και να καθιερώσει συνθήκες πραγματικής ενημέρωσης και αξιόπιστης δράσης στο εσωτερικό του κράτους και στους θεσμούς προς όφελος των κοινωνικών αναγκών, αναγνωρίζοντας ως απαραίτητη προϋπόθεση τη θεσμική εκπροσώπηση των κοινωνικών δυνάμεων, των κινημάτων και των εργαζομένων.

Αν τελικά αποτύχει να μάθει να διαχειρίζεται και την ήττα της με αρχές και αξιοπρέπεια. Το παράδειγμα των Σαντινίστας στη Νικαράγουα που υπό τον επαναστάτη Ντανιέλ Ορτέγκα, τον οποίο  είχα την τύχη να γνωρίσω εδώ στην Ελλάδα, κατέλαβε την εξουσία με  επανάσταση και την παρέδωσε στην αντιπολίτευση, όταν διαπίστωσε ότι ο λαός δυσανασχετούσε με την πολιτική του, είναι ένα φωτεινό παράδειγμα για την Αριστερά όπου Γής. Σήμερα ο Ν. Ορτέγκα είναι περίπου μόνιμος εκλεγμένος επί σειρά θητειών Πρόεδρος της Νικαράγουα.

Νίκος Καϊμάκης