Οικολογικός μετασχηματισμός ως απάντηση στην κρίση, στην ανεργία, στην εκμετάλλευση, στον αυταρχισμό

Κείμενο Παρέμβασης στη συνδιάσκεψη ΣΥΡΙΖΑ 

(του συντονιστικού της θεματικής περιβάλλοντος ΣΥΡΙΖΑ-EKM)

Η θεματική περιβάλλοντος λειτουργεί από το 2007 ως μια οριζόντια πανελλαδική δικτύωση ανθρώπων που συμμετέχουν σε περιβαλλοντικές δράσεις, ομάδες, κινήματα ή έχουν ένα ειδικό ενδιαφέρον για περιβαλλοντικά ζητήματα. Μέσα από την θεματική εκφράζεται αφενός η ανάγκη ενός χώρου δημοκρατικής έκφρασης όπου ο καθένας και η καθεμιά συμμετέχει ισότιμα και συνεισφέρει τις γνώσεις και την εμπειρία του και αφετέρου της συσπείρωσης ενός ριζοσπαστικού δυναμικού που μετέχει στους κοινωνικούς αγώνες και λειτουργεί ως γέφυρα επικοινωνίας με τα περιβαλλοντικά κινήματα. Ταυτόχρονα η θεματική αποτέλεσε πεδίο επεξεργασίας θέσεων και προτάσεων για κρίσιμα θέματα που συνδέονται τόσο με το περιβάλλον όσο και με την οικονομία και ιδιαίτερα σε θέματα ενέργειας, νερού, απορριμμάτων, ορυκτού πλούτου, δασών και δημόσιων χώρων που συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον του διεθνούς και εγχώριου κεφαλαίου, εξελίσσονται με ραγδαίους ρυθμούς και επιφέρουν σοβαρές κοινωνικές επιπτώσεις.

Εκκινούμε από την αρχή ότι η οικολογική και η οικονομική κρίση συνδέονται και αλληλοτροφοδοτούνται :

• η ληστρική εκμετάλλευση κοινωνίας και φύσης, που επιβάλλει ο καπιταλισμός, εντείνεται σε συνθήκες κρίσης, με την όξυνση των ανταγωνισμών και την επιβολή ακραίου νεοφιλελευθερισμού,

• ενώ ταυτόχρονα η περιβαλλοντική υποβάθμιση ναρκοθετεί τις μελλοντικές συνθήκες παραγωγής και σωρεύει τεράστιο κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος

Στην πορεία προς το ριζοσπαστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας μας οφείλουμε να αγωνιζόμαστε τόσο για την προστασία του περιβάλλοντος αλλά και να διαμορφώνουμε νέους δρόμους για μια παραγωγή ενταγμένη στη φέρουσα ικανότητα των οικοσυστημάτων. Η ρύπανση, η μόλυνση και γενικά η υποβάθμιση του περιβάλλοντος καθώς και η όξυνση της κλιματικής αλλαγής συνδέονται άρρηκτα με τους ζωτικούς όρους διαβίωσης της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας, συνιστώντας ευθεία απειλή για την κοινωνική αναπαραγωγή. Το κόστος της πρόσβασης σε επαρκή ποσότητα και ποιότητα βασικών αγαθών (π.χ. νερό, τρόφιμα) γίνεται δυσβάσταχτο για τους εργαζόμενους και τα φτωχά λαϊκά στρώματα ενώ το κοινωνικό κόστος για υπηρεσίες υγείας, αντιμετώπιση “ακραίων” φυσικών φαινομένων και των συνεπειών τους κ.λ.π. εκτινάσσεται.

Η περιβαλλοντική νομοθεσία και οι μηχανισμοί εφαρμογής της στην Ελλάδα ήταν πάντα ανεπαρκείς και παραγκωνίζονταν πλήρως όταν επρόκειτο για την διευκόλυνση των πάσης φύσεως μεγαλο-επενδυτών στην βιομηχανία, τον τουρισμό, τις εξορύξεις, τις κατασκευές, τις μεταφορές. Στην περίοδο που προηγήθηκε περάσαμε γρήγορα από τις διακηρύξεις της «πράσινης ανάπτυξης» στην πλήρη απαξίωση κάθε περιβαλλοντικού μέτρου και ελέγχου. Η ιδιωτικοποίηση βασικών κοινωνικών αγαθών και υπηρεσιών που ξεκίνησε τα τελευταία χρόνια, επιταχύνεται με τα μνημόνια και τους εφαρμοστικούς νόμους και οδηγεί όχι μόνο σε μια δραματική κλιμάκωση της περιβαλλοντικής καταστροφής αλλά και στην απώλεια δημόσιας περιουσίας και φυσικών πόρων απαραίτητων για την επιβίωση και την παραγωγή.

Την περίοδο που διανύουμε θέματα αιχμής που έχουν προκαλέσει ισχυρά κινήματα αντίστασης συνδέονται με:

- την ενέργεια (κινήματα κατά των ΒΑΠΕ, του λιθάνθρακα, των πυρηνικών): την τελευταία δεκαετία, η λεγόμενη «απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας» συνοδεύεται από πολιτικές αποφάσεις που επιβάλλουν την χρεοκοπία και ιδιωτικοποίηση των δημόσιων επιχειρήσεων και την κατακόρυφη την αύξηση των τιμών. Στρατηγικό μας στόχο αποτελεί η απεξάρτηση από την καύση υδρογονανθράκων για την παραγωγή ενέργειας και στο μέλλον η απεξάρτηση από την καύση συνολικά. Ως άμεσους στόχους θεωρούμε ότι αποτελούν: 

α. ο δημόσιος έλεγχος 

β. η επαρκής πρόσβαση στο κοινό αυτό αγαθό, δεδομένη και αδιατάρακτη για όλους, με προτεραιότητα στους ανέργους, τους εργαζόμενους χαμηλού εισοδήματος και τις μικρές επιχειρήσεις με τιμολογιακή πολιτική με βάση τις κοινωνικές προτεραιότητες 

γ. η εξοικονόμηση ενέργειας και η αύξηση της ενεργειακής απόδοσης σε βιομηχανία, γεωργία, κτίρια, μεταφορές, συγκοινωνίες με αποτέλεσμα την αύξηση της εγχώριας οικονομικής δραστηριότητας των θέσεων εργασίας και την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων 

δ. η αποκεντρωμένη παραγωγή ενέργειας σε τοπικό επίπεδο που προωθεί την πιο δημοκρατική κατανομή και τον έλεγχο των ενεργειακών πόρων αλλά και συνολικά την αποκέντρωση ανθρώπων και δραστηριοτήτων

ε. η εκπόνηση του μακροχρόνιου ενεργειακού σχεδιασμού για τη μείωση της παραγωγής από ορυκτά καύσιμα και των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, καθώς και για τη διείσδυση των ΑΠΕ, με στόχο τη ριζική διαφοροποίηση του ενεργειακού μοντέλου, την ενίσχυση της ενεργειακής αυτάρκειας, τη μείωση των γεωπολιτικών εντάσεων και συγκρούσεων για τον έλεγχο των ορυκτών καυσίμων και της εξάρτησης από την πυρηνική ενέργεια.

- το νερό (κινήματα κατά της εκτροπής του Αχελώου, υδροηλεκτρικών όπως στον Άραχθο και τον Αλιάκμονα, αντιστάσεις ενάντια στην ιδιωτικοποίηση) : Κρίσιμα ζητήματα αφορούν

α. την προωθούμενη ιδιωτικοποίηση των επιχειρήσεων ύδρευσης –αποχέτευσης την ώρα που η παγκόσμια αλλά και ευρωπαϊκή εμπειρία έχει αποδείξει τις ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες στην ποιότητα, την επάρκεια και τις τιμές 

β. τις άδειες και τα δικαιώματα χρήσης νερού με στόχο την εκμετάλλευση και εμπορία των φυσικών αποθεμάτων από ιδιωτικές εταιρίες (π.χ. εμφιάλωσης νερού) 

γ. τα υδροηλεκτρικά φράγματα και τις εκτροπές των ποταμών που ιδιωτικοποιούν τη διαχείριση των ποταμών, διακόπτουν τους υδάτινους κύκλους και καταστρέφουν ανεπανόρθωτα την οικολογική ισορροπία. 

Υποστηρίζουμε 

α. την διασφάλιση της πρόσβασης σε νερό επαρκές και κατάλληλο για ανθρώπινη χρήση για όλους 

β. την εξοικονόμηση και τη σχεδιασμένη διαχείριση των υδάτινων πόρων στην αγροτική παραγωγή, τον τουρισμό, την παραγωγή ενέργειας, τη βιομηχανία, 

β. τον έλεγχο της ρύπανσης των νερών. Θεωρούμε ότι το νερό δεν είναι εμπόρευμα και χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο αλλά ένα κοινό αγαθό που ανήκει συλλογικά στον ελληνικό λαό και θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, που πρέπει να κατοχυρωθεί συνταγματικά, στη βάση του ψηφίσματος 64/292 του ΟΗΕ.

- τον ορυκτό πλούτο (κίνημα ενάντια στην εξόρυξη χρυσού σε Χαλκιδική και Β.Ελλάδα, για την προστασία της Οίτης, της Γκιώνας, της Β. Εύβοιας): Η ένταση των εξορύξεων σε παγκόσμιο επίπεδο, που συνοδεύεται από εκτεταμένες οικολογικές συχνά και κοινωνικές καταστροφές, υπαγορεύεται και κυριαρχείται από πολυεθνικές. Στην μνημονιακή Ελλάδα, οι εξορύξεις (χρυσού, άλλων μεταλλευμάτων, λιγνίτη, αλλά και πετρελαίου, φυσικού αερίου κλπ) διαφημίζονται ως σανίδα σωτηρίας, ενώ στην πραγματικότητα είτε παραδίδονται δωρεάν είτε αποτελούν πεδίο νέας αφαίμαξης δημόσιου χρήματος για αμφίβολα σχέδια. 

Υποστηρίζουμε ότι προτεραιότητες για την διαχείριση του ορυκτού πλούτου είναι: 

α. ακύρωση των επενδύσεων εξόρυξης χρυσού ως κοινωνικά άχρηστου και περιβαλλοντικά επιζήμιου 

β. η ακύρωση διατάξεων του μεταλλευτικού κώδικα, του χωροταξικού των εξορύξεων, των fast track και ΕΟΖ, ώστε να μη δίνονται στους εγχώριους/πολυεθνικούς επιχειρηματίες σκανδαλώδη και αντισυνταγματικά προνόμια και εξουσία και 

γ. η αξιόπιστη δημόσια έρευνα και καταγραφή των αποθεμάτων στην Ελλάδα. 

Αντιμετωπίζουμε τις εξορυκτικές δραστηριότητες ως αναπόσπαστο μέρος των τοπικών, περιφερειακών και εθνικού επιπέδου δημοκρατικών σχεδιασμών που να συνυπολογίζουν το πραγματικό κόστος που καλείται να πληρώσει η κοινωνία για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων καθώς και για τις επιπτώσεις στις άλλες παραγωγικές δραστηριότητες. Υποστηρίζουμε ότι οι αποφάσεις πρέπει να ληφθούν μέσα από ένα πλατύ κοινωνικό διάλογο για τη συνετή και κοινωφελή αξιοποίηση των πόρων (ή μη), επισημαίνοντας ότι α. αφορούν μη αντιστρεπτές επεμβάσεις β. αφορούν και στους όρους αναπαραγωγής των επερχόμενων γενιών και γ. είναι κρίσιμες για τη μελ¬λο¬ντι¬κή κατάσταση της χώρας συνεπώς δεν μπορούν να ληφθούν υπό το εκβιαστικό καθεστώς του φόβου.

- τη διαχείριση απορριμμάτων (κινήματα σε Κερατέα, Λευκίμμη, Ευκαρπία): Η απαράδεκτη διαχείριση σε Χώρους Ταφής (συνήθως ούτε καν υγειονομικής) και η σκόπιμη μέχρι σήμερα απαξίωση της πρόληψης και της ανακύκλωσης, χρησιμοποιείται σαν δικαιολογία για την μαζική εγκατάσταση σε όλη την Ελλάδα, εισαγόμενης τεχνολογίας μονάδων «επεξεργασίας» και «θερμικής αξιοποίησης/καύσης» που θα διαχειρίζονται συγκεντρωτικά το σύνολο των απορριμμάτων. Πρόκειται για μια μεθόδευση που όχι μόνο θα επιφέρει αδικαιολόγητη περιβαλλοντική επιβάρυνση αλλά ταυτόχρονα θα απομυζήσει τεράστια κεφάλαια για την εγκατάσταση και θα αυξήσει υπέρμετρα τα δημοτικά τέλη για την λειτουργία. 

Σε πλήρη αντιδιαστολή, εμείς υποστηρίζουμε ένα μοντέλο αποκεντρωμένης διαχείρισης με 1. πρόληψη για τον περιορισμό των απορριμμάτων στην πηγή 2. διαλογή των υλικών στην πηγή και κομποστοποίηση των προδιαλεγμένων οργανικών 3. διαλογή των υπολοίπων σε απλές μονάδες εγκατεστημένες κοντά στον τόπο παραγωγής των απορριμμάτων. Πρόκειται για τη μέθοδο με το μικρότερο κόστος, τις περισσότερες θέσεις εργασίας, την μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας και φυσικών πόρων και την μικρότερη περιβαλλοντική επιβάρυνση.

- τους δημόσιους χώρους και τα δημόσια έργα (αντιστάσεις για το Ελληνικό, τον ιππόδρομο, την Ολυμπιάδα, για το χωροταξικό του τουρισμού) : επιταχύνεται η εκποίηση δημόσιων χώρων όπως το Ελληνικό ή οι βραχονησίδες, η κατάληψη και η υποβάθμιση δημόσιων – δασικών συνήθως- εκτάσεων για εγκατάσταση Β.Α.Π.Ε., η καταπάτηση για οικιστική/τουριστική χρήση, ενισχύεται η πολιτική των μεγάλων οδικών αξόνων/μεγάλων έργων που είναι αδιάβατα για τους πολλούς (π.χ. η γέφυρα Ρίο –Αντίρριο), προωθείται μέσω και του νέου Γ.Ο.Κ., η «εκκαθάριση» του υπάρχοντος οικιστικού αποθέματος, η ανέγερση μεγάλων κτιρίων και η μεγάλη ιδιοκτησία των εταιρειών real-estate, στην κατεύθυνση της ενίσχυσης των ολιγοπωλιακών σχημάτων σε βάρος ενός πλήθους επαγγελμάτων, αυτοαπασχολούμενων και μικρών επιχειρήσεων. Υποστηρίζουμε την άμεση εκπόνηση νέων σχεδίων ρύθμισης του χώρου στα διάφορα επίπεδα με βασική αρχή την ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας.

- τα δικαιώματα των ζώων ιδιαίτερα σε σχέση με το μοντέλο παραγωγής/κατανάλωσης σε ό,τι αφορά τη διατροφή, με την κυριαρχία των μεγάλων εντατικών μονάδων εκτροφής που εξαφανίζουν την παραδοσιακή κτηνοτροφία. Υποστηρίζουμε επίσης την καταδίκη του γουνεμπορίου (με πρόβλεψη μεταβατικής περιόδου προσαρμογής σε βιώσιμες/αειφορικές επαγγελματικές ενασχολήσεις) και των πειραμάτων σε ζώα, καθώς και τον αυστηρότατο περιορισμό του κυνηγιού.

Είναι σαφές ότι το κυρίαρχο πρότυπο παραγωγής και κατανάλωσης, αδυνατεί να καλύψει βασικές ανάγκες της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας και χρειάζεται ν’ αλλάξει ριζικά.

Στον αντίποδα του ανταγωνισμού, της διαρκούς μεγέθυνσης και συσσώρευσης του καπιταλισμού που γεννά την κρίση, υποστηρίζουμε ένα άλλο μοντέλο οργάνωσης που :

- στηρίζει την ισορροπία ανάμεσα στις ανθρωπογενείς δραστηριότητες και τα φυσικά αποθέματα εξασφαλίζοντας την αναπαραγωγή και την αειφορία, μέσα από διαδικασίες αποκέντρωσης, συμμετοχικού σχεδιασμού και δημοκρατικού κοινωνικού ελέγχου στα μέσα παραγωγής και στα συλλογικά αγαθά.

- υιοθετεί πρακτικές που διασφαλίζουν την αντιμετώπιση της ανεργίας ταυτόχρονα με την προστασία του περιβάλλοντος και προωθεί συλλογικές μορφές δραστηριότητας όπως οι συνεταιρισμοί, τα δίκτυα συνεργασίας, οι ομάδες παραγωγών.

- εξασφαλίζει την πρόσβαση όλων στην εργασία, τις κοινωνικές υπηρεσίες, την υγεία, τον πολιτισμό, την παιδεία, το δικαίωμα όλων σε ασφαλές περιβάλλον, την αξιοπρεπή διαβίωση.

Τo συντονιστικό της Θεματικής Περιβάλλοντος ΣΥΡΙΖΑ