Κώστας Φωτεινάκης: Οριζόντιες μορφές κοινωνικής και πολιτικής παρέμβασης – Όρια και νέες δυνατότητες

Οριζόντιες μορφές κοινωνικής και πολιτικής παρέμβασης – Όρια και νέες δυνατότητες

Του Κώστα Φωτεινάκη

Ο Γιάννης Μαυρής, πολιτικός επιστήμων και επικεφαλής της Public Issue, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα ΑΥΓΗ (10/7/2011) διαπιστώνει ότι «Υπάρχει μια ευρύτατη κοινωνική συμμαχία που προφανώς δεν μπορεί να εκφραστεί μέσα από τις παραδοσιακές μορφές οργάνωσης που έχουν χρεοκοπήσει, αλλά την ίδια ώρα μπορεί να εκφραστεί σε οριζόντιες μορφές οργάνωσης, όπως οι γειτονιές και οι πλατείες».

Στις «Παραδοσιακές μορφές οργάνωσης» θεωρώ ότι ο κ.Μαυρής περιλαμβάνει κυρίως τα κόμματα, τα σωματεία , τις δημοτικές παρατάξεις και «οριζόντιες μορφές οργάνωσης» προφανώς, εκτός από «τις γειτονιές και τις πλατείες» που τις αναφέρει στη συνέντευξή του, θεωρώ ότι μπορούμε να συμπεριλάβουμε α) Επιτροπές πολιτών για ένα συγκεκριμένο ζήτημα (π.χ. Ελαιώνας, ΜΕΤΡΟ, Διόδια, Κολυμβητήριο Χαϊδαρίου, Διαχείριση απορριμμάτων, Ενέργεια – Λιθάνθρακας κ.λπ) β) Λαϊκές συνελεύσεις για διάφορα τοπικά θέματα (π.χ. Διαμόρφωση της πλατείας Άρη Βελουχιώτη στην Πετρούπολη, Άλσος Περιστερίου κ.λπ.) γ) Ελεύθερους Κοινωνικούς Χώρους (π.χ. «Βοτανικός», «Παπουτσάδικο Λολοσίδη» κ.λπ) και ενδεχομένως δ) Τα Συντονιστικά φορέων (π.χ. για τον Υμηττό, το Όρος Αιγάλεω – Ποικίλο, Ελληνικό, Βουρκάρι κ.λπ)

Ορισμένες βασικές διαπιστώσεις από τη διαχρονική συμμετοχή τόσο στις παραδοσιακές όσο και στις οριζόντιες μορφές οργάνωσης:

1. Υπάρχουν πολίτες που παράλληλα συμμετέχουν και στις δύο μορφές πολιτικής και κοινωνικής παρέμβασης (οριζόντιες και παραδοσιακές).

2. Οι οριζόντιες μορφές οργάνωσης δίνουν τη δυνατότητα να συνευρεθούν, να συνεργαστούν, να συνδιοργανώσουν πολιτικές και κοινωνικές παρεμβάσεις, πολίτες προερχόμενοι από διαφορετικούς ή συγγενικούς πολιτικούς χώρους αλλά και μη ενταγμένοι, αντιεξουσιαστές κ.ά.

3. Οριζόντιες μορφές οργάνωσης, πρωτοβουλίες και συνεργασίες πολιτών δεν αναπτύσσονται μόνο στις μέρες μας. Στο παρελθόν είχαμε, ενδεικτικά α) πριν από τη χούντα (1967) π.χ. «την Επιτροπή απελευθέρωσης πολιτικών κρατουμένων» β) κατά τη διάρκεια της χούντας (Νομική, Πολυτεχνείο κ.λπ) γ) αμέσως μετά τη χούντα «Για την επιστροφή των πολιτικών προσφύγων».

4. Συντονισμό φορέων είχαμε τόσο πριν από τη χούντα όσο και στις μέρες μας . Τη δεκαετία του ΄60: Συντονιστικό εξωραϊστικών – πολιτιστικών φορέων α) στο Χαϊδάρι, β) επίπεδα περιφέρειας (π.χ. Δυτικά) και γ) κεντρικά (Αθήνας) . Τη δεκαετία του 2000 με το Παρατηρητήριο των Ελεύθερων Χώρων, το Παναττικό Δίκτυο Κινημάτων Πόλης και Ενεργών Πολιτών, Συντονιστικά για τον Υμηττό, την Ακτή του Σαρωνικού, του Όρους Αιγάλεω - Ποικίλου κ.λπ.

5. Τις περισσότερες φορές οι οριζόντιες παρεμβάσεις έχουν συγκεκριμένη χρονική ή πολιτική διάρκεια των επιτροπών, πρωτοβουλιών ή των λαϊκών συνελεύσεων ανάλογα με τη θετική ή την αρνητική εξέλιξη των θεμάτων όπως π.χ. με την Επιστροφή των Πολιτικών Προσφύγων (θετική), Ενάντια στο Λιθάνθρακα (θετική) και με την Επιτροπή Αγώνα κατά των επεκτάσεων της ΠΕΤΡΟΛΑ (αρνητική). Στη δεύτερη περίπτωση, μετά την αρνητική εξέλιξη, ένα τμήμα της Επιτροπής προσαρμόστηκε στη νέα πραγματικότητα και ακολούθησε την πολιτική του Δήμου Ελευσίνας (δήμαρχος Αμπατζόγλου) ενώ ένα άλλο τμήμα της Επιτροπής, με την επωνυμία ΘΡΙΑΣΙΟ SOS συνέχισε τη δράση της διευρύνοντας τους στόχους της .

6. Όσον αφορά τους Ελεύθερους Κοινωνικούς Χώρους που υπάρχουν σχεδόν σε κάθε δήμο της Αθήνας παρατηρούνται στοιχεία «πολιτικού κοινοβίου», μεσσιανισμού και υποτίμησης ή απαξίωσης των θεσμών (π.χ. κοινοβουλίου, Δημοτικών Συμβουλίων, Δικαιοσύνης , Ανεξαρτήτων ή και Ελεγκτικών αρχών κ.λπ). Οι ΕΚΧ δημόσιοι ή δημοτικοί συνήθως χώροι καταλαμβάνονται από αντιεξουσιαστές, ομάδες της εξωκοινοβουλευτικής και της ευρύτερης αριστεράς κ.ά πολίτες που δεν έχουν πρόβλημα να συμμετάσχουν και να συνυπάρξουν. Στους ΕΚΧ παρουσιάζονται και εδώ διαφοροποιήσεις στον τρόπο λήψης των αποφάσεων ανάλογα με την προέλευση του πυρήνα που τους διαχειρίζεται.

7. Οι «οριζόντιες μορφές πολιτικής και κοινωνικής δράσης» και ειδικότερα οι «λαϊκές συνελεύσεις» και οι «Ελεύθεροι Κοινωνικοί Χώροι» μπορεί να έχουν αμεσοδημοκρατικά, αντιιεραρχικά, συμμετοχικά χαρακτηριστικά σε σύγκριση με τις «αντιπροσωπευτικές μορφές», είναι όμως δυσλειτουργικές, χρονοβόρες (γιατί προϋποθέτουν συχνές συναντήσεις, συνελεύσεις) και κάτω απ’ ορισμένες περιπτώσεις καθόλου δημοκρατικές (π.χ. αν μια ισχνή πλειοψηφία αποφασίσει να «λυντσάρει» έναν πολίτη που θεωρεί εχθρό).

8. Άμεση ή Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία. Είναι ένα ψευτοδίλημμα κατά τη γνώμη μου. Και άμεση και αντιπροσωπευτική είναι η απάντηση ως αναφορά τον «μηχανισμό» λήψεων αποφάσεων αλλά και ενός στοιχειώδους προγραμματισμού. Η «Άμεση Δημοκρατία» όμως δεν μπορεί να είναι ένας ορθότερος «μηχανισμός» για τη λήψη αποφάσεων, πρώτα και κύρια είναι η «άμεση δημοκρατική και χωρίς όρους και προϋποθέσεις πρόσβαση στην εργασία, στην υγεία, στην μόρφωση, στην ψυχαγωγία, στην κατοικία, στην ισονομία κ.λπ». Με άλλα λόγια η Άμεση Δημοκρατία έχει σαφή ταξικά πολιτικά χαρακτηριστικά», όχι απαραίτητα με την έννοια της πρωτοπορίας της εργατικής τάξης, και δεν μπορεί να είναι ένας απλά καλύτερος «μηχανισμός λήψεων αποφάσεων».

9. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι οι αποφάσεις για την οικονομία, το αστικό και το φυσικό περιβάλλον, την υγεία, την εκπαίδευση, τον πολιτισμό κ.λπ. λαμβάνονται από αντιπροσωπευτικές μορφές έκφρασης της κοινωνίας. Άρα όποιος/α απαξιώνει και υποβαθμίζει το κοινοβούλιο, τα δημοτικά και τα περιφερειακά συμβούλια, τους ελεγκτικούς φορείς, ουσιαστικά αφήνει το έδαφος σε όσους άλλους συμμετέχουν στο αντιπροσωπευτικό σύστημα να λαμβάνουν αποφάσεις με άνεση και χωρίς καμία αντίδραση και έλεγχο.

10. Η άποψή μου είναι ότι όσοι συμμετέχουμε παράλληλα σε Οριζόντιες και σε Αντιπροσωπευτικές μορφές παρεμβάσεων θα πρέπει να επιδιώκουμε σύζευξη των μορφών κινηματικών δράσεων με προτάσεις σε θεσμικό επίπεδο Κοινοβουλίου, Δημοτικών και Περιφερειακών Συμβουλίων, προσφυγές σε ελεγκτικούς ανεξάρτητους, δικαστικούς μηχανισμούς (π.χ. Επιθεωρητές Περιβάλλοντες, Ελεγκτικό Συνέδριο, Συνηγόρους το Πολίτη – Καταναλωτή κ.λπ), και ανά περίπτωση στο Συμβούλιο της Επικρατείας .

11. Τέλος ας ανατρέξουμε στον αντιεξουσιαστή συγγραφέα και καθηγητή Χάουαρντ Ζιν, ο οποίος σημειώνει ότι «Η άμεση δημοκρατία είναι εφικτή σε μικρές ομάδες και αποτελεί μια υπέροχη ιδέα για συνελεύσεις πόλεων, γειτονιών και εργασιακών χώρων» και προσθέτει ότι «Δεν είναι πρακτικό να λαμβάνονται εθνικές αποφάσεις άμεσα, αλλά είναι δυνατόν ένα δίκτυο ομάδων άμεσης δημοκρατίας να καταθέτουν τις απόψεις τους με τέτοιο τρόπο, ώστε να καταλήγουμε σε κάποια μορφή εθνικής συναίνεσης». (Χ.Ζιν «Διακηρύξεις Ανεξαρτησίας», σελ.286,287, εκδ.ΕΞΑΡΧΕΙΑ, 2009). Κάτι παρόμοιο ισχυρίζομαι και εγώ και επιπρόσθετα συμπληρώνω ότι

α) Όσοι αντιλαμβάνονται την «άμεση δημοκρατία» ως ορθότερο δημοκρατικό μηχανισμό λήψεων αποφάσεων δεν πρέπει να υποτιμούν το ταξικό της χαρακτήρα, δηλαδή της άμεσης δημοκρατικής πρόσβασης των πολιτών στο κοινωνικό κράτος (διάβαζε ξανά το 8)

β) Οι συνελεύσεις πολιτών στο όνομα της «άμεσης δημοκρατίας», ακόμα και σε μικρότερη κλίμακα εφαρμογής (γειτονιάς ή εργασιακού χώρου) πρέπει να απομακρύνουν τα κοινοβιακά και μεσσιανισμού χαρακτηριστικά που κουβαλάνε στις αποσκευές τους, τόσο για λόγους πρακτικούς (ταχύτητα αντιδράσεων) όσο και για λόγους περισσότερο ουσιαστικούς, ότι δηλαδή θα πρέπει να έχουν μια πολιτική – κοινωνική πλατφόρμα προτάσεων, στο πλαίσιο της οποίας θα επιτρέπει να αναλαμβάνονται πρωτοβουλίες άμεσα

γ) Αυτοί που θα αναλαμβάνουν να προβάλλουν τα αιτήματα των λαϊκών συνελεύσεων, αιτήματα, προτάσεις κ.λπ. έστω και εναλλάξ, δεν μπορεί παρά να το κάνουν με σοβαρότητα, υπεύθυνα.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το παραπάνω κείμενο αρχικά γράφτηκε για προσωπικούς λόγους, να καταγράψω, να κωδικοποιήσω ορισμένα συμπεράσματα από τη συμμετοχή μου σ΄ αυτό που λένε "κίνημα" εγώ το αποτελώ "δράση". Τελικά το ανάρτησα με την υποψία ότι μπορεί να ενδιαφέρει κάποιον επισκέπτη.