Του Αλέξη Μπένου*
Ολες οι επιδημίες που καταγράφηκαν τα τελευταία σαράντα χρόνια στη Δυτική Αφρική έχουν ένα κοινό υπόστρωμα. Όπως και η σύγχρονη επιδημία, πλήττουν τους πληθυσμούς των πιο φτωχών χωρών του κόσμου. Η εξάπλωση της νόσου, η βαρύτητα των συμπτωμάτων και η τελική έκβασή της καθορίζονται από τις καταστροφικές κοινωνικο - οικονομικές συνθήκες που επικρατούν στις χώρες αυτές και επιδεινώνονται, βέβαια, από τις ουσιαστικά ανύπαρκτες και διαλυμένες υπηρεσίες υγείας. Ο βασικός μηχανισμός επιμόλυνσης ανθρώπων από τις εκκρίσεις νυχτερίδων και άρρωστων ζώων είναι η μαζική είσοδος ανθρώπων σε παρθένα δάση όπου οδηγούνται για την ανεύρεση τροφής και καυσίμων. Η φτώχεια και η πείνα, λοιπόν, είναι το υπόστρωμα για την έκρηξη της επιδημίας αυτής.
Η αιτία, όμως, της μαζικής περιθωριοποίησης των κοινωνιών αυτών δεν είναι άλλη από την καταστροφική καπιταλιστική επέλαση πολυεθνικών συμφερόντων ενάντια στο φυσικό πλούτο αυτών των χωρών. Στη Γουινέα τεράστιες εκτάσεις έχουν παραδοθεί σε κερδοσκοπικά σχέδια πολυεθνικών για την καλλιέργεια φυτειών σόγιας και βιοκαυσίμων. Στη Λιβερία, εδώ και έναν αιώνα, έχει αρχίσει η εκμετάλλευση από τη γνωστή εταιρεία ελαστικών Firestone. Σήμερα, η χώρα αυτή έχει τη μεγαλύτερη παγκοσμίως αναλογία ξένων επενδύσεων ως προς το ΑΕΠ.
Εκτός από τις άμεσες κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις (μετακινήσεις πληθυσμών, καταστροφή κοινωνικού ιστού) αυτών των επενδύσεων, καθοριστικές είναι και οι μείζονες οικολογικές καταστροφές που έχουν προκαλέσει. Η ξηρασία που προκάλεσε η μαζική καταστροφή δασών, η δημιουργία νέων δρόμων μέσα στα δάση και οι εξορυκτικές δραστηριότητες προκάλεσαν μη αναστρέψιμες διαταραχές στο τοπικό περιβάλλον και ευνόησαν την ανάπτυξη νέων μικροοργανισμών. Στις πολυεπίπεδες αυτές καταστροφές σημαντικό ρόλο έπαιξαν και οι τοπικοί πόλεμοι με εμπλοκή πολυεθνικών εταιρειών και κυβερνήσεων των αναπτυγμένων χωρών, όπως ο πόλεμος για την εξόρυξη διαμαντιών στη Σιέρα Λεόνε το 1991.
Με γνώμονα το κέρδος
Συγκεκριμένα στη Σιέρα Λεόνε, τους πρώτους τέσσερις μήνες μετά την έναρξη της επιδημίας του έμπολα πέθαναν 365 άτομα. Σε τέσσερις μήνες, όπως εύστοχα παρατηρεί το Κίνημα των Λαών για την Υγεία (People’s Health Movement) στην ίδια χώρα καταγράφονται 650 θάνατοι από μηνιγγίτιδα, 670 από φυματίωση, 790 απο HIV/AIDS, 845 από διάρροια και πάνω από 3000 από ελονοσία. Απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα δεν υπάρχει κανένα ενδιαφέρον από τη διεθνή κοινότητα. Αντίθετα, το μόνο ενδιαφέρον που υπήρξε ήταν η πίεση από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα να μειωθούν οι δημόσιες δαπάνες και να αποδιαρθρωθούν οι δημόσιες υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής πρόνοιας. Παράλληλα, οι φιλανθρωπικές παρεμβάσεις όχι μόνον δεν συμβάλλουν στην εκρίζωση των αιτιών, αλλά επιδεινώνουν την καταστροφή με την επιστημονική μετανάστευση που προωθούν. Σήμερα περισσότεροι γιατροί από τη Λιβερία και τη Σιέρα Λεόνε δουλεύουν σε χώρες του ΟΟΣΑ παρά στις ίδιες τις χώρες τους. Οι τοπικές υπηρεσίες υγείας είναι ανύπαρκτες ουσιαστικά. Η έλλειψη προσωπικού και υποδομών έχει οδηγήσει σε σημαντικό ποσοστό προσβολής το εναπομείναν υγειονομικό προσωπικό που αγωνίζεται ηρωικά να φροντίσει τους αρρώστους. Ο αποδυναμωμένος οικονομικά, λειτουργικά και πολιτικά Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δεν έχει ικανά αντανακλαστικά για τη διαχείριση της κρίσης. Η Κούβα, για άλλη μια φορά, αναδεικνύεται ως η χώρα που με τις υποδομές και το εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό της πρωτοστατεί στην εκστρατεία υγειονομικής στήριξης των πληττόμενων χωρών. Η δεινή αυτή πραγματικότητα βρίσκει, τέλος, ως πολλαπλασιαστή της την αδιαφορία της πολυεθνικής φαρμακοβιομηχανίας για νοσήματα που δεν εμφανίζουν άμεσο κερδοσκοπικό ενδιαφέρον.
Επιστροφή στο μεσαίωνα και το φασισμό
Τα ΜΜΕ έχουν αναλάβει μια εκστρατεία τρομοκράτησης χρησιμοποιώντας την παλιά καλή συνταγή της μεταφυσικής και της δεισιδαιμονίας. Αναπαράγουν την ημιμάθεια και φέρνουν στην επιφάνεια πρωτόγονα αντανακλαστικά που φουντώνει ο φόβος μπροστά στο «μαύρο θάνατο»... Είναι εντυπωσιακό το πως επανεμφανίζονται τα πρωτόγονα αυτά αντανακλαστικά σε αντίστοιχες καταστάσεις, όπως το AIDS, σχέση που αναλύθηκε διεξοδικά και τεκμηριωμένα από τον Ιό της Εφημερίδας των Συντακτών (www.efsyn.gr/?p=244628) .
Απέναντι σε αυτόν τον κίνδυνο είναι απαραίτητη η δημιουργία ενός κινήματος αντίστασης στο φασισμό και υποστήριξης των πλέον ευάλωτων ομάδων και κυρίως των μεταναστών. Η επιστημονική τεκμηρίωση αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει κίνδυνος διασποράς της νόσου από την ανθρώπινη επαφή και αυτό πρέπει να γίνει σημαία ενάντια στην ημιμάθεια και τη δεισιδαιμονία.
Δυστυχώς απέναντι σε αυτό το πρόβλημα, ο εξ ορισμού υπεύθυνος οργανισμός, το ΚΕΕΛΠΝΟ, αντί να ενημερώσει με επιστημονική ψυχραιμία τον πληθυσμό, διατυμπανίζει με τη βοήθεια των ΜΜΕ την έρευνα που έκανε με την ΚΑΠΑ Research, στην οποία ερωτάται ο πληθυσμός αν συμφωνεί ότι για να μην εξαπλωθεί ο ιός πρέπει να γίνεται «έλεγχος όλων των παράνομων μεταναστών από χώρες υψηλού κινδύνου»! Και ο πληθυσμός συμφωνεί σε ποσοστό 96,1%...
Θα ’ναι ενδιαφέρον να μάθουμε σε ποιά επιστημονικά δεδομένα στηρίζεται η άποψη ότι το νομικό πλαίσιο, «νομιμότητας ή παρανομίας», αποτελεί ειδικό κίνδυνο... Ακόμη πιο τραγικό, βέβαια, είναι ότι με βάση αυτή την προσέγγιση ένας άσπρος, επιχειρηματίας, πλούσιος και νόμιμος που ήρθε από τη Σιέρα Λεόνε και είναι άρρωστος δεν μας ενδιαφέρει...
Η επικίνδυνη αυτή δραστηριότητα αποδεικνύει ότι και στη χώρα μας οι αντίστοιχες νεοφιλελεύθερες πολιτικές που εφαρμόζονται, με ιδιαίτερα επιθετικούς ρυθμούς τελευταία, δημιουργούν δυσμενείς ισορροπίες για την προστασία της δημόσιας υγείας.
Για την προστασία της υγείας μας αναδεικνύεται πλέον ως άμεση προτεραιότητα η ανατροπή αυτής της πολιτικής με όπλο την ελπίδα και το όραμα ότι είναι πιθανή μια κοινωνία της αλληλεγγύης και της κοινωνικής φροντίδας.
* Ο Αλ. Μπένος είναι γιατρός, καθηγητής Υγιεινής, Κοινωνικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στην Ιατρική του ΑΠΘ, πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης για την Πολιτική Υγείας (IAHP) από το 2000 έως το 2004 και μέλος της διοίκησης της μέχρι και σήμερα όπως και του παγκόσμιου Κινήματος των Λαών για την Υγεία (PHM).
